null Cultuur en economie

RW_SarahSchoenmaekers_CultuurEconomie_18910_head_large.jpg

Cultuur en economie

Webcolumn Rechtswetenschappen - door Sarah Schoenmaekers - februari 2021

Zoals velen onder ons beëindig ik mijn dag wel eens met het zoeken naar een nieuwe serie of film op Netflix. Kieskeurig als ik ben spendeer ik vaak meer tijd aan het 'zoeken' naar interessant kijkmateriaal dan aan het daadwerkelijk bekijken van een serie of film. Ik ben dan ook best vertrouwd met de categorieën waarin films en series die beschikbaar zijn op Netflix (België) worden ingedeeld. Onlangs was ik toch verrast toen ik het assortiment aan filmrubrieken aan het doornemen was. Naast onder andere 'Films voor het hele gezin', 'Scifi en fantasy', 'Nieuwe releases' en 'Actiethrillers' bemerkte ik plots een mij eerder onbekende categorie genaamd 'Strong black lead'. Deze naam vond ik om meerdere redenen best bijzonder. Ten eerste omdat er specifiek naar de donkere huidskleur van de hoofdacteur/-actrice wordt verwezen; ten tweede omdat er geen categorie te vinden is waarin er naar een andere huidskleur wordt verwezen; ten derde omdat iemands huidskleur gekoppeld lijkt te worden aan diens acteerprestatie.

Ik hoorde in mijn achterhoofd al stemmen opgaan van sommige kennissen die zouden zeggen 'dat het toch wel ver gekomen is als men nu ook al op Netflix meer aandacht geeft aan donkere personen'. Het gebruik van de categorie wordt door zulke mensen dan ervaren als een voorkeursbehandeling. Anderzijds kan echter ook het tegenovergestelde worden gedacht: het specifiek creëren van deze categorie kan namelijk de indruk doen ontstaan dat er niet veel sterke hoofdrollen worden gespeeld door zwarte acteurs. Als er voldoende aanbod zou zijn, zou de kijker immers vanzelf wel films met donkere hoofdrolspelers tegenkomen zonder dat men hier specifiek de nadruk op zou moeten leggen.

Diversiteit en inclusiviteit

Netflix heeft deze categorie wellicht gecreëerd omdat er in feite in het verleden inderdaad veel minder producties werden gedraaid met zwarte acteurs. Tijdens de afgelopen jaren zijn diversiteit en inclusiviteit echter de stokpaardjes geworden van Hollywoord-producenten en in 2019 werden zelfs zes onderscheidingen voor zwarte acteurs en filmmakers gewonnen tijdens de Oscarceremonie. Nu het aantal producties met zwart acteertalent in het algemeen ook toeneemt, is dit alleen maar toe te juichen.

De vraag is echter of het specifiek benadrukken van diversiteit op deze manier niet leidt tot het creëren van onderscheid, terwijl men net gelijke behandeling in de samenleving wenst te bekomen. Is het specifiek verwijzen naar een huidskleur echt nodig in deze context? Het lijkt erop dat door de verwijzing naar een sterke zwarte hoofdrolspeler het contrast wordt gemaakt met de blanke acteur die gepresenteerd wordt als 'natuurlijk', 'normaal' of 'dominant' ten opzichte van wie men moet worden afgemeten. Inderdaad, de blanke wordt niet als blanke gepresenteerd - er is geen categorie op Netflix getiteld 'sterke blanke hoofdrolspelers' -, zodat dit geen kwestie lijkt te zijn van biologie maar eerder van politiek en macht. Hoewel er kwantitatief gezien nog steeds minder producties zijn met zwarte acteurs en het daarom zeker toe te juichen is dat er zich een meer divers aanbod op de markt aan het ontwikkelen is, lijkt mij deze indeling in te druisen tegen het feit dat men allemaal behoort tot hetzelfde ras: het menselijk ras.

Subtiliteit

Het spreken over huidskleur doet mensen tegenwoordig zweten, omdat men het gevoel heeft dat men niet meer weet of men luidop mag zeggen dat iemand een donkerdere huid heeft dan jij. Nochtans is dat objectief waarneembaar: de een is blank, de ander zwart met daartussen en daarrond nog tal van andere kleuren en variaties. Ik vind dan ook dat we op dat vlak een kat een kat moeten kunnen noemen. Enkel als er een waardeoordeel aan een kleur wordt verbonden, lijkt er mij een probleem te zijn. Inderdaad, een ras is een culturele en historisch gegroeide categorie om de verschillen in huidskleur een betekenis te geven. Dit objectief waarneembare verschil is echter niet van belang, maar wél de betekenis die aan dit verschil gegeven wordt.

Ik besef dat wanneer men specifiek een onderscheid maakt betreffende de huidskleur van een hoofdacteur op Netflix, dit vooral bedoeld is om het (steeds uitgebreidere) bestaan van films met donkere acteurs onder de aandacht te brengen, maar dit kan als een soort opgelegde diversiteit worden aangevoeld. Voor mijn gevoel moet dit worden vermeden, aangezien de kwaliteit van de film mijns inziens voldoende zal blijken uit het aanwezige acteertalent dat door de aandachtige kijker vanzelf wel wordt ontdekt.

Om de bij ieder prangende vervolgvraag dan maar te benoemen: betekent dit volgens mij dat we dan ook de term 'zwart' moeten weglaten bij 'zwarte piet'? Dit is een vraag die een genuanceerd antwoord verdient. Ik ben ervan overtuigd dat het woord 'zwart' in deze context objectief gezien enkel naar een kleur verwijst zonder dat er hieraan een waardeoordeel wordt verbonden door de originele gebruikers van de term. Dat neemt niet weg dat ik begrijpen kan dat de beeldvorming rond zwarte piet (en niet direct de term als zodanig) voor de mensen die de traditie in de laatste vijftig jaren zelf niet beleefd hebben, een perceptie kan wekken dat hij niet meer dan een hulpje is van de kindervriend. Ik vind er dan ook niets verkeerd aan om te blijven spreken van pieten waarbij de ene zwart is, de andere grijs en nog eentje blank, zolang er maar geen groen of paars wordt gebruikt. De zwarte kan mijns inziens dan gerust een 'zwarte piet', een 'roetpiet' of 'schouwpiet' worden genoemd en naar de piet die nog niet zoveel de schoorsteen heeft bezocht kan verwezen worden als 'grijze piet', 'schouwpiet' of iets in die aard. De kleur is objectief, zonder verbonden waardeoordeel.

Conclusie

Het is belangrijk om tradities en cultuur in ere te houden, maar dat betekent niet dat deze niet kunnen evolueren. Het benadrukken van diversiteit kan mijns inziens in bepaalde contexten echter leiden tot het creëren van onderscheid. Hier moet Netflix, als cultuurverspreider en marktactor, misschien nog eens over nadenken.

De tekst is de persoonlijke mening van de auteur.

Sarah Schoenmaekers is bijzonder hoogleraar Europees recht, meer bepaald de cultureel gecorrigeerde markteconomie aan de Open Universiteit.