Mark Hommes is niet alleen expert op het vlak van transgenderonderzoek. Hij is tegelijk ervaringsdeskundige, want in 2009 besloot Mark een geslachtsveranderingstraject in te gaan. Zo werd Marion Mark (lees hiervoor het artikel onderaan). 'Ik denk dat zo’n dag zeer belangrijk is', aldus Mark. 'In ons land is het relatief nog goed, maar ook hier kennen we allemaal de schrikbarende voorbeelden van knokploegen die mensen in elkaar slaan omdat ze homoseksueel zijn. Veel homoseksuelen en transgenders hebben ook hier te maken met negatieve reacties en in veel landen is het nog veel erger. Zo zijn in Centraal- en Zuid-Amerika tussen 2008 en 2017 meer dan 2000 mensen vermoord omdat ze transgender zijn. Ik denk dus dat het juist heel belangrijk is dat er een internationale dag is waarop deze zaken onder de aandacht worden gebracht. Ik hoop dat het leidt tot bewustwording in ons land en tot meer ondersteuning voor mensen die strijden voor hun bestaansrecht in landen waar het slechter is. Je seksuele voorkeur of genderidentiteit is geen keuze. Je bent wat je bent, maar het is vaak maar de vraag of je van de buitenwereld mag zijn wie je bent.'

Geluk

Mark had het geluk dat hij in kringen verkeert waar men heel ruimdenkend is over dit soort zaken. 'Ikzelf heb geen enkele directe negatieve reactie gehad, terwijl ik me daar wel op had ingesteld. Veel mensen hadden in eerste instantie wel even een schrikreactie. Bij mensen in mijn naaste omgeving merkte ik bijvoorbeeld bezorgdheid over de stap en over de veranderingen die het met zich mee zou brengen en de risico’s op negatieve reacties van anderen. Maar daarnaast vooral respect en ondersteuning. Bij mensen die iets verder van me af stonden was het eigenlijk vooral respect voor de grote stap en nieuwsgierigheid over hoe dat zou gaan lopen. En bijna iedereen gaf wel aan: 'goh, als je echt voelt dat je die stap moet nemen, dan moet je dat ook gewoon doen en is het goed.' Ik heb door mijn transitie geen mensen verloren, maar ik realiseer me dat ik daarmee wel geluk heb gehad.'

Impact op partner

Wat denkt Mark dat de transitie betekent voor de partner? 'Onze promovenda Eva-Marijn Patty-Stegemann en scriptiestudente Jill Lentferink hebben daar onderzoek naar gedaan. De impact op de partner is enorm groot. Stel je maar eens voor dat jouw partner vanavond thuiskomt met de mededeling 'Schat, ik moet je iets vertellen… Ik wil van geslacht veranderen'. Voor alle naasten is zo’n grote verandering heel spannend omdat je van tevoren wel weet dat er een enorme verandering aan komt maar nog niet weet hoe het zal zijn als de ander van geslacht veranderd is. Een heel algemeen gevoel van mensen daarbij, zo blijkt uit ons onderzoek, is rouw. Je raakt iets kwijt. Mensen voelen zich vaak ambivalent over die gevoelens omdat het verlies eigenlijk wat dubbel is. Je raakt iemand kwijt maar er komt natuurlijk ook iemand anders voor terug, die nog steeds van je houdt, met wie je nog steeds een klik hebt, die misschien wel veel gelukkiger is en meer te bieden heeft dan voorheen. Dat wordt dubbelzinnig verlies genoemd en maakt vaak dat de rouw, die er toch is, moeilijker verwerkt kan worden. Daarnaast spelen bij partners nog twee specifieke zaken. Het ene is de lichamelijke aantrekkingskracht. De meeste mensen hebben een duidelijke seksuele voorkeur, of voor mannen of voor vrouwen, maar wat nu als je man een vrouw wordt of andersom? Blijft dat aspect van je relatie dan wel bestaan? Dat weet je van tevoren niet. En een tweede heel specifiek punt voor partners, blijkt ook uit ons onderzoek, is dat het allerlei vragen oproept over henzelf en hun relatie. 'Als mijn man een vrouw wordt, ben ik dan lesbisch?' Of 'Hoe kan het dat ik zoveel jaren met hem/haar heb geleefd zonder dit te merken?' Als de transgender diens gevoelens lang verborgen heeft gehouden, vaak goedbedoeld om de partner niet onnodig te belasten, dan kan het vertrouwen in de relatie een flinke deuk oplopen.'

Anders behandeld

Merken transmannen dat ze als man anders worden behandeld dan toen ze vrouw waren en vice versa? Mark: 'Ja, die ervaringen zijn er zeker. Ik had zelf bijvoorbeeld het gevoel dat er bij vergaderingen op het werk wat beter naar me werd geluisterd nadat ik man werd. Maar of dat ook daadwerkelijk zo is en waar dat aan ligt, dat is een tweede. Kijk, een transitie heeft sowieso een enorme impact, zowel op de persoon zelf als op de omgeving. Ik voel mij bijvoorbeeld veel meer in mijn kracht staan en dat kan maken dat ik mij steviger presenteer dan voorheen en dat er daardoor al meer naar me wordt geluisterd. Tegelijk hebben sommige mensen moeite met transgenders en nemen ze die juist minder serieus, dus als je in die kringen verkeert kun je het tegenovergestelde effect krijgen. Als ik zo onder transgenders rondvraag dan hoor ik wel dat transvrouwen, geboren als man, vaker het gevoel hebben dat ze in status achteruit zijn gegaan, minder serieus worden genomen in hun omgeving en bij transmannen dat ze in werksituaties juist serieuzer worden genomen. Maar het zou interessant zijn om daar eens een echt onderzoek op uit te voeren.'

Onderzoek OU

Op de Open Universiteit wordt veel transgenderonderzoek gedaan. Mark licht er enkele uit. 'Samen met professor Arjan Bos hebben we enkele transgender-onderzoekslijnen lopen. We bedenken de onderzoeken in onderling overleg en door mijn contacten in de transgendergemeenschap weet ik goed welke onderwerpen daar spelen. We doen de onderzoeken in samenwerking met promovendi en scriptiestudenten, dus mijn rol is vooral die van co-promotor en scriptiebegeleider. Zo begeleiden we samen met professor Jacques van Lankveld twee promovendi. De eerste, Maria Verbeek, gaat een groot longitudinaal onderzoek uitvoeren waarbij ze mensen volgt die een geslachtsverandering ondergaan. Daarbij worden op drie momenten in dat traject vragenlijsten afgenomen met als doel om de invloed van openheid en sociale steun te onderzoeken, de sociale - en psychologische gevolgen van (zelf)stigmatisering en de manieren waarop transgenders daarmee omgaan. Naast die vragenlijsten gaat ze bij een kleinere groep mensen op diezelfde momenten in de transitie diepte-interviews houden voor meer kwalitatieve informatie over deze processen. In het kader van dat onderzoek ontwikkelt ze nu eerst een vragenlijst, de Transgender Empowerment en Coping Lijst (TECL), om na te gaan hoe transgenders de specifieke problemen tackelen waar ze tegenaan lopen in de transitie. Al deze zaken kunnen straks helpen om transgenders beter te ondersteunen tijdens hun transitie. De tweede promovenda, Eva-Marijn Patty-Stegemann, doet onderzoek onder naasten van transgenders, en dan vooral op ouders van transgenderkinderen. Het overkoepelende thema hier is dubbelzinnig verlies. Het psychologisch verlies van hun kind, terwijl het kind fysiek nog aanwezig is. Doel van dit onderzoek is uiteindelijk een interventie te ontwikkelen die bij verschillende instellingen, zoals GGZ, kan worden ingezet om zo ouders van transgenderkinderen te ondersteunen, zowel op praktisch als psychologisch vlak. Tenslotte begeleiden Arjan Bos en ik nog wat scriptiestudenten in losse kleinere onderzoeken, waaronder studies naar de vraag 'Wat zijn factoren die maken dat mensen transgenders meer of minder gaan stigmatiseren?' We zoeken daarmee informatie die ingezet kan worden bij interventies om stigmatisering terug te dringen.'

Mark Hommes