Waarheid en wetenschap in tijden van corona

Het is een opmerkelijk verschijnsel van onze tijd: het wantrouwen dat mensen koesteren tegen experts. Niet eens zozeer als het om alledaagse zaken gaat. Is de dakgoot kapot? We bellen de loodgieter, luisteren naar de bevindingen en voorgestelde oplossing, knikkend in onze onwetendheid vriendelijk instemmend, en laten haar of hem het werk doen. De loodgieter heeft er immers verstand van, wij niet… De verwarming kapot? Precies dezelfde gang van zaken.

Wetenschap is maar een mening, nietwaar?

Maar gaat het om op het oog toch veel ingewikkelder problemen, dan vertrouwen we opeens de experts niet meer. Een kind laten vaccineren? Hoeveel goed opgeleide artsen het ook adviseren, naar hoeveel wetenschappelijke onderbouwingen zij ook verwijzen - er wordt veel gemakkelijker getwijfeld aan hun expertise dan aan die van de loodgieter of verwarmingsmonteur. Toch is een menselijk lichaam niet eenvoudiger te begrijpen dan een dakgoot of verwarming… Maar men gaat onbekommerd zelf op onderzoek uit, en jawel, op internet vindt men met het grootste gemak een grote hoeveelheid theorieën, die alle laten zien waarom al die artsen het eigenlijk verkeerd zien. Zonder enige terughoudendheid mengt men zich in discussies met experts die het onderwerp al jaren intensief hebben bestudeerd. Want, zo roept men, per slot van rekening is wetenschap ook maar een mening, nietwaar? En men wil toch het beste voor haar of zijn kind…

Blindelings vertrouwen en wantrouwen

Het wonderlijke is, dat dit wantrouwen tegenover de wetenschap niet zelden gepaard gaat met een al even ondoordacht vertrouwen op de wetenschap. In reclames op televisie of de radio wordt een gezondheidsbevorderend product aangeprezen waarvan de werking wetenschappelijk heet te zijn bewezen - en hup!, het halve land snelt naar de supermarkt om de aangeprezen waar aan te schaffen. Natuurlijk werkt het niet: we vallen niet ineens af, we raken onze rimpels niet kwijt, het grijzende haar krijgt zijn oorspronkelijke kleur niet terug, al was nog zo wetenschappelijk bewezen dat…
De crisis rond Covid-19 laat beide reacties in verhevigde vorm zien - zowel het blindelings vertrouwen op de experts, als het al even blindelings wantrouwen van deze zelfde deskundigen. Vanuit het wantrouwen tegen de experts worden door zelfbenoemde genieën - van Donald Trump tot Maurice de Hond - allerlei tests of geneeswijzen gepropageerd, van gorgelen met een zoutoplossing tot het drinken van bleekmiddel. De tests werken niet, de voorgestelde geneeswijzen zijn soms zelfs dodelijk - maar wat let ons deze te proberen, wetenschap is toch ook maar een mening? Maar blind vertrouwen op de wetenschap lijkt evenmin verstandig, nu de deskundigen zelf voortdurend benadrukken dat hun kennis van het virus nog maar heel beperkt is, en niet toereikend om het effectief te bestrijden.

Kleiner Mann, was nun? Hoe verder?

Onvermijdelijk komt de vraag op, of wat wetenschappers beweren eigenlijk wel waar is… En daarmee belanden we in een discussie waarover wetenschapsfilosofen inmiddels hele bibliotheken hebben volgeschreven. Enerzijds zijn er filosofen die de wetenschap elke aanspraak op waarheid ontzeggen, anderen daarentegen zijn ervan overtuigd dat de wetenschap de waarheid wel degelijk in pacht heeft, ook al weet zij nog niet alles. Een belangwekkende middenpositie in dit debat werd ingenomen door de Oostenrijks-Engelse filosoof Karl Popper (1902-1994). Nee, beweerde Popper, wetenschappelijke theorieën zijn niet waar. Maar ze zijn evenmin waar-deloos! Sterker nog, we doen er goed aan wetenschappelijke theorieën voor waar te houden, ook al weten we eigenlijk beter; we zouden ze voor waar moeten houden totdat we een betere theorie hebben. En die kunnen we ontwikkelen door de bestaande theorieën kritisch te overdenken, de zwakke punten te zoeken, en proberen tot verbetering te komen. Wetenschap is niet ook maar een mening, wetenschap biedt de beste inzichten over een bepaald verschijnsel die er op dit moment zijn. Wetenschap is hoe dan ook de vrucht van systematisch onderzoek, goed overdacht, zorgvuldig onderbouwd. Niet onfeilbaar - want de wetenschapper is niet onfeilbaar. Maar wel de beste inzichten die we nu hebben.

Karl Popper

Gezond verstand

Waar staan we dan, in tijden van corona? Het lijkt hoogst onverstandig te vertrouwen op zelfbedachte remedies die ongekwalificeerde genieën voorstellen, hoe briljant ze zichzelf ook vinden. Het lijkt wel verstandig te vertrouwen op de inzichten van deskundige wetenschappers - hun theorieën mogen dan niet waar zijn, iets beters hebben we vooralsnog niet. En bij dit al kan het geen kwaad het gezond verstand te blijven gebruiken - een vol vliegtuig is misschien wel economisch belangrijk, maar echt niet veiliger dan een volle schouwburg. Eerder dan een vliegvakantie zou ik voor de komende zomer een fietsvakantie aanraden…