Wat is de kracht van muziek?
Mensen gebruiken muziek al sinds de oudheid om een beter gevoel te krijgen. Maar volgens Susan van Hooren is muziektherapie veel meer dan een goed gevoel. 'Bij muziektherapie passen we muzikale parameters toe om emoties te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan het toepassen van ritme bij mensen met motorische problemen. Zo kunnen Parkinsonpatiënten beter leren lopen met het therapeutisch toepassen van een aanpak waarbij muziek en een metronoom worden gecombineerd. Ook kunnen we melodie toepassen bij mensen met spraakproblemen. Bij een afasie kan het therapeutisch toepassen van zang en motorische ondersteuning zelfs helpen om te leren spreken. Uiteindelijk is de therapeutische toepassing van de muzikale parameters essentieel. Het is dus niet het leren spelen op een gitaar. Het is van belang dat we dit onderscheid maken tussen alleen de inzet van muziek en muziektherapie. Voor dat laatste moet je ook een vierjarige opleiding doorlopen.'
Breed inzetbaar
Na de Tweede Wereldoorlog kwam de inzet van muziektherapie in de zorg flink op gang. In die tijd kwam er meer aandacht voor het welzijn van de patiënt, met name psychiatrische patiënten. Dit bood ruimte aan meer creativiteitsontplooiing en therapeutische interventies als aanvulling op de medische behandelingen. 'Muziektherapie als ervaringsgerichte therapeutische interventie wordt nu voor uiteenlopende hulpvragen en diverse doelgroepen toegepast', aldus Susan van Hooren. 'Te denken valt aan de geestelijke gezondheidszorg, bij mensen met depressie, psychotische stoornissen of verslavingsproblemen. Maar ook zie je muziektherapie terug binnen de verstandelijk gehandicaptenzorg, de revalidatie - zoals in het geval van niet-aangeboren hersenletsel, Parkinson en CVA -, de ouderenzorg - denk aan dementie -, en bij kinderen met ADHD of Autisme. Het is dus erg breed inzetbaar.'
Dementie
Volgens veel onderzoek werkt muziektherapie ook bij mensen met dementie. Hoe werkt dit proces? Van Hooren: 'Hierover bestaan meerdere hypothesen. Ten eerste kan muziek een gevoel van vertrouwdheid bieden, omdat het associaties oproept met de vertrouwde omgeving of fijne herinneringen. Deze herinneringen blijken sterk verankerd te zijn, zelfs bij mensen met dementie. Door die vertrouwdheid kan iemand zich veiliger voelen, innerlijke onrust reduceren en dus tegelijk gedragsproblemen verminderen. Onlangs nog is er een literatuurreview verricht naar de effecten van muziektherapie bij dementie. Daaruit bleek dat muziektherapie bij deze patiënten depressieve symptomen en gedragsproblemen reduceert. Wel zijn er nog wat kanttekeningen te plaatsen bij de kwaliteit van de studies. Gedegen onderzoek blijft essentieel voor een beter begrip van de effecten, de wijze waarop de interventie wordt uitgevoerd en de exacte werkingsmechanismen.' Ten tweede kan volgens Susan van Hooren ritme een interne motivator zijn en aanzetten tot actie. 'Denk bijvoorbeeld aan de neiging om te dansen bij het horen van muziek met een lekkere beat. Dit komt omdat muziek een netwerk in het brein kan triggeren, waarbij auditieve signalen heel snel terecht komen bij motorische hersengebieden.'
Spanning en stress
Muziek kan ook spanning en stress reduceren. Van Hooren: 'Dat geldt voor zowel de subjectieve beleving van stress als de lichamelijke reacties erop, zoals bloeddruk, hartslag en huidgeleiding. De reden is dat muziek vrij oude structuren in het brein activeert; structuren die te maken hebben met de emotionele verwerking van prikkels. In deze gevallen is het wel van belang dat heel goed wordt aangesloten bij de behoeften van de betreffende persoon en bijna continu af wordt gestemd op de non-verbale reacties. Dit vergt een patiënt-gecentreerde attitude en zeer goede observationele vaardigheden.'
Welke muziek?
Maar wat is dan de beste muziek voor het brein, de beste muziek om die gevoelige snaar te raken? 'Dat is een lastige vraag die eigenlijk niet één-twee-drie is te beantwoorden', zegt Van Hooren. 'Dat kan vrolijke muziek zijn of juist verdrietige muziek. Zo kennen we de 'sad music paradox', waarbij verdrietige muziek juist prettig kan zijn omdat het empathie en zelfs positieve gevoelens oproept. Veel wetenschappers zijn het er in ieder geval over eens dat het van belang is om de gebruikte muziek zo goed mogelijk af te stemmen op de persoonlijke voorkeuren van de betrokkene zelf.'
Onderzoek
De afgelopen jaren wordt er steeds meer wetenschappelijk onderzoek verricht naar muziektherapie bij verschillende doelgroepen, ook bij de Open Universiteit. 'We zijn momenteel bezig met diverse projecten. Zo doen we onderzoek naar de effecten van muziektherapie bij jongeren met depressieve symptomen, bij stress en bij mensen met dementie. Telkens proberen we daar ook onze inzichten te vergroten als het gaat om de werkingsmechanismen. Met name dat laatste vergt nader onderzoek. Belangrijk is daarbij dat we onze kennis over muziektherapie zo goed mogelijk weten in te bedden in de zorg. Op dit vlak zetten we momenteel nieuw onderzoek op.'
