Hoe leg ik het uit aan de nabestaanden?

Bij dodelijke verkeersongelukken zijn begrijpelijker en uitvoeriger motiveringen van vrijspraak of lage straf op zijn plaats

Als er een verkeersongeluk heeft plaatsgevonden waarbij iemand is overleden en de bestuurder een fout maakte, zullen de nabestaanden een hoge straf meestal terecht vinden. Zij verwachten dat de rechter die ook oplegt. Hun dierbare is immers om het leven gekomen en daar is de verdachte schuldig aan. Maar lang niet altijd worden zware straffen opgelegd in dit soort zaken. De rechter baseert zich niet in de eerste plaats op de gevolgen, maar vooral op wat de bestuurder te verwijten valt. Misschien heeft de bestuurder alleen maar niet goed opgelet. Als er niet echt een fout is gemaakt of slechts een kleine fout, spreekt de rechter de verdachte vrij of legt een lichte straf op.

Goede uitleg belangrijk voor nabestaanden

Een dergelijke vrijspraak of ‘milde’ straf wekt soms grote verbazing bij de nabestaanden. Er is toch iemand overleden, waarom straft de rechter dan zo licht? Zo is er ooit eens een stoel naar de rechter gegooid toen deze een taakstraf oplegde aan een autobestuurder die twee mensen had aangereden die daardoor waren overleden.

Het is belangrijk dat de rechter goed uitlegt aan de nabestaanden waarom de verdachte wordt vrijgesproken of slechts een geringe straf, bijvoorbeeld een taakstraf of boete, krijgt. Dat gebeurt niet altijd, zo blijkt uit een analyse van 17 zaken. In deze zaken was bij een verkeersongeluk een dode gevallen, en de rechter legde een vrijspraak of een geringe straf op. Nagegaan is hoe de rechters die uitspraak motiveerden.

Voorbeelduitspraak

Op Rechtspraak.nl is gezocht naar zaken die over een dodelijk verkeersongeluk gingen waarbij de bestuurder mogelijk een fout maakte. De zaken zijn vervolgens geanalyseerd, waarbij speciaal is gelet op hoe de vrijspraak of straf werd gemotiveerd. Ook is nagegaan of de rechter expliciet aandacht besteedde aan het leed van de nabestaanden in de uitspraak en hoe dat gebeurde. Het blijkt dat rechters de straf of vrijspraak lang niet altijd op een voor niet-juristen heldere en begrijpelijke manier motiveren. Vaak worden ingewikkeld geformuleerde standaardzinnen gebruikt. Het leed van de nabestaanden wordt niet altijd genoemd door de rechter. Dit alles kan onbegrip bij de nabestaanden kweken.

In het artikel dat is geschreven over het onderzoek (zie link hieronder) wordt ook een fictieve ‘voorbeelduitspraak’ gepresenteerd. De motivering van de vrijspraak is daarin duidelijker en in begrijpelijker taal geformuleerd dan meestal het geval is, en de uitspraak wordt meer op de nabestaanden toegespitst. De voorbeelduitspraak schenkt ook meer aandacht aan het leed van de nabestaanden zonder daarbij tekort te doen aan het beginsel dat de verdachte voor onschuldig moet worden gehouden totdat de rechter over de zaak heeft beslist.

Extra uitleg helpt bij acceptatie straf

Eerder onderzoek heeft laten zien dat extra uitleg door de rechter kan helpen bij de acceptatie van een straf (zie link hieronder). Vooral bij lager opgeleiden die meer informatie krijgen over de achtergronden van een zaak, daalt de behoefte aan strenge straffen. De straffen die zij dan zelf zouden willen opleggen, gaan dan meer lijken op de straffen die rechters opleggen.

De genoemde onderzoeken laten dus zien dat het goed en begrijpelijk motiveren waarom een bepaalde straf of vrijspraak wordt opgelegd van groot belang is, speciaal voor burgers zonder hogere opleiding.

prof. dr. Marijke Malsch, hoogleraar Empirical Legal Studies.