Onderwijs innoveren? Kijk naar de leerling!
Vrijwel iedereen erkent het belang van goed onderwijs. Het onderwijs is blijvend in ontwikkeling. 'Innoveren gebeurt te vaak op onderbuikgevoelens of economische motieven,' stelt Tim Surma, buitenpromovendus en research manager bij het Expertisecentrum voor Effectief Leren (ExCEL). 'Daar moeten we vanaf. Ik zie veel ruimte voor verbetering als we kijken naar de wetenschap. Daar moeten de innovaties vandaan komen. Onderwijssystemen zomaar op buikgevoel of op intuïtie aanpassen is ongevraagd experimenteren met jongeren. Dat moet weloverwogen.'
Protocollen
'Experimenteren op basis van gevoel brengt een risico met zich mee. Daarom zie je dat in de geneeskunde niet meer. Producten als vaccins volgen een duidelijk proces van theorie via laboratoria richting goed geïnformeerde proefpersonen in verschillende fasen. Alles onder continue monitoring. Hoe anders is dat in het onderwijs! Daar zijn schooldirecteuren, onderwijsgoeroes, maar ook ICT-specialisten aanjagers van innovatie. Vaak met de beste bedoelingen, soms met economisch belang. Een subsidiepotje uitgeven aan dure apparatuur? Een stevige basis daarvoor ontbreekt soms.'
Het bos in
'Goede onderwijsinnovatie werkt vanuit samenhang. In een project dat ik begeleid om taalachterstanden en leesbegrip aan te pakken, leren we leraren o.a. effectieve manieren om de woordenschat van leerlingen te vergroten. Uit eerder onderzoek kennen we immers de valkuil. Kinderen met weinig kennis van de wereld begrijpen teksten nu eenmaal moeilijker. Effectief de woordenschat vergroten doen we door bijvoorbeeld expliciete instructie ervan te koppelen met een toepassing ervan in de praktijk, door naar de bibliotheek te gaan, maar ook naar musea en het bos in. We gaan deze aanpak nu op kleine schaal onderzoeken en goed evalueren.'
De vruchten plukken
'Soms dwingen omstandigheden ons tot vernieuwing, zoals corona. Veel scholen innoveerden rap en op grote schaal. Precies hoe innoveren niet moet en leercurves daalden dan ook sterk, vooral bij leerlingen uit minder gegoede middens. Maar er ontstonden ook kansvolle ontwikkelingen. Of beter nog: onderzoeksvragen waar wetenschappers nog jaren vooruit kunnen met onderzoek. Eén of twee schooldagen structureel vervangen door onderwijs op afstand bijvoorbeeld? Een onderzoek waard, zeker, maar er wordt nu in sommige scholen geopperd dit zomaar op grote schaal in te zetten, zelfs na de pandemie. Dat lijkt me zeer onverstandig.'
Goede voorbeelden
'Afstandsonderwijs kan op de juiste manier wel effectief zijn. De Open Universiteit is een schoolvoorbeeld hiervan. Ooit klein begonnen als onderwijsinnovatie, maar inmiddels door continue doorontwikkeling, monitoring en evaluatie expert op het gebied van effectief online onderwijs. Niet alleen deed men jarenlang onderzoek naar de leermiddelen en methodes, maar ook naar persoonskenmerken van de studenten. Zo is het leren steeds beter afgestemd op het individu. Dat laatste wordt door digitalisering steeds toegankelijker.'
Individuele leercurve
'Mensen leren doorgaans op gelijke wijze, maar niet op eenzelfde tempo. Bijvoorbeeld, iedereen vergeet informatie die die geleerd heeft, maar bij de ene gaat dat al wat sneller dan bij de andere. Er bestaat nu bijvoorbeeld software die op basis van algoritmes die individuele leercurve volgt. Leren wordt dan ondersteund door terugkerende vragen in een frequentie die past bij je geheugen. Dat is een interessante innovatie. Uit onderzoek weten we dat deze manier van leren effectief is en nu kan dat dus op een individueel tempo. Tegelijk zullen we leerlingen, zeker de jongsten, nooit geheel eigen leertrajecten geven. Daarvoor is het sociale karakter van school te belangrijk. Voor de leerling zelf, maar ook voor de maatschappij als geheel.'
