null Kunnen we minder opereren voor een beter milieu?

MW_CornelisBoersma_MinderOpereren_18972_head_large.jpg

Kunnen we minder opereren voor een beter milieu?

Dat we straks weer in het vliegtuig naar de zon vertrekken, is niet goed voor het milieu. Maar wat te denken van onze zorgconsumptie? Hoe vervuilend is een borstreconstructie of astmapompje eigenlijk? Waarom is het van belang om in groene zorg te investeren? En is dat ook beter voor onze gezondheid?

Spuiten, verbandscharen, medicijnverpakkingen, operatiemesjes, elektriciteit, medicijnafval, vervoer, zorggebouwen… en zo kunnen we nog even doorgaan. Om mensen beter te maken, verbruiken zorginstellingen en ziekenhuizen een hoop energie, voedsel en grondstoffen. Minstens zeven procent van de CO2 uitstoot in Nederland komt van de zorg. Niet zo gezond, want uitstoot van broeikasgas en klimaatverandering leidt tot extra doden.

Van medische verrichtingen naar preventie

Je hoeft geen hoogleraar te zijn om te bedenken dat de zorg dus groener moet. Wel om antwoord te kunnen geven op de vraag: hoe dan? Cornelis Boersma geldt als bijzonder hoogleraar Duurzame zorg en Innovatie als één van de voorlopers op dit terrein.

'Groen zorgbeleid', zegt hij, 'is een van de manieren om goede, toegankelijke en betaalbare zorg voor de toekomst te garanderen. We leven langer. Helaas met meer chronische aandoeningen en minder zorgverleners om de zorg te leveren die zo nodig is. Een paradigma shift van de huidige focus op zorg en ziekte naar meer focus op preventie is daarom hard nodig. Dat betekent investeren in vitaliteit om met elkaar gezonder oud te worden. Groene zorg kan voor deze zogeheten transformatie van de zorg een heel belangrijke aanjager zijn. Want minder verrichtingen zoals bijvoorbeeld operaties betekent ook minder afval.'

Opwarming aarde een enorm risico voor de volksgezondheid

In coronatijd hebben veel zorgpartijen wel wat anders aan hun hoofd dan de klimaatdoelstelling, beaamt Boersma. 'Zouden we roepen: 'Kom, laten we eens kijken hoe we de CO2-uitstoot kunnen reduceren om de klimaatdoelstelling te halen!' Dan is het de vraag hoe dat motiveert. Er is wel een groeiend besef dat er echt iets moet veranderen om ons zorgsysteem overeind te houden. En dat duurzame zorg en 'groene' zorg in het bijzonder daarbij van cruciaal belang is.'

'Luchtvervuiling en de opwarming van de aarde vormen bovendien in toenemende mate een risico voor onze volksgezondheid. Denk bijvoorbeeld aan de exotische teken en muggen die hier opduiken en vervelende ziektes verspreiden. Daar moeten we iets mee.'

Eén operatie, 25 kilo afval

Als we enkel over CO2-uitstoot praten, valt er in de hele zorg meer winst te behalen, zegt Boersma. 'Kenmerkend is het gebruik van enorme hoeveelheden disposables, vooral op de OK en IC. De oud-verpleegkundige en kunstenares, Maria Koijck, vroeg op bijzondere wijze aandacht voor dit probleem. Ze onderging een borstreconstructie en van het operatieafval maakte ze een kunstwerk.'

Een borstreconstructie laat gemiddeld 25 kilo afval achter; voor kleine operaties gaat gauw 14 kilo restmateriaal de prullenbak in. 'Operatiemateriaal kunnen we circulair maken. Gereedschappen die chirurgen nu maar vaak één keer gebruiken kunnen we mogelijk steriliseren.'

Vervoer van en naar ziekenhuis is uitstootkanon

Ook gebouwen vormen een grote vervuiler in de zorg. In de sector zijn ze verantwoordelijk voor 38 procent van de CO2-uitstoot. 'Energiebesparing en hergebruik in plaats van nieuwbouw is essentieel. Ander belangrijk uitstootkanon: het heen en weer gereis van leveranciers, bezoekers, personeel en patiënten. Verplaatsing van ziekenhuiszorg naar zorg op afstand door bijvoorbeeld thuismonitoring is een oplossing. Tot slot zijn medicijnen grote vervuilers. Alles wat we innemen komt in onze riolering terecht; veel medicatie belandt in de prullenbak. We moeten kritisch kijken naar medicijngebruik: diabetespatiënten hebben vaak minder of zelfs helemaal geen insuline meer nodig als ze gezonder leven en eten. Daarnaast importeren we veel goedkope antibiotica en andere medicatie uit landen als China en India. Los van het vervoer: accepteren we hier zomaar dat deze landen het niet zo nauw nemen met het milieu en tijdens het productieproces van antibiotica afvalstoffen lozen op het oppervlaktewater?'

Groenere zorg aankondigen is één; groene zorg realiseren is wat anders. 'We hebben geen praters, maar een coalitie van doeners nodig die echt aan de slag willen om iets te veranderen in de zorg. Onze Open Universiteit heeft een nieuwe master Gezondheidswetenschappen. Deze opleiding gaat professionals uit de praktijk aanjagen en inspireren om de zorg duurzaam te transformeren.'

CO2-neutraal astmapompje

Boersma zelf is al van jongs af aan bezig met de vraag: hoe kan ik de grootste impact hebben op de gezondheidszorg. 'Die vraag drijft mij nog elke dag. Liefst laat ik met concrete initiatieven zien hoe zorg duurzamer kan. Eerst kijken wat we willen bereiken, definiëren wat de route daarnaartoe is en dan kijken wat we nu al kunnen doen door laaghangend fruit te identificeren. Zo heb ik voor België berekend wat het zou kunnen opleveren als we de astmapompjes met enorm veel CO2-uitstoot - aerosolen - vervangen door droogpoeder inhalatoren. Droogpoeder medicatie blijkt tenminste even effectief en zelfs effectiever te zijn bij longpatiënten met voldoende longkracht om goed te inhaleren. Een mooi voorbeeld dat groene zorg gezonder kan zijn. Het vervangen van aerosolen door droogpoeder inhalatoren heeft hetzelfde effect als het CO2-neutraal maken van 37.000 huishoudens. Of het schrappen van 3.000 retourvluchten van Brussel naar Londen. Dat vind ik substantieel resultaat met relatief weinig inspanning.'

Op naar groene tandartszorg

Ook is Boersma nauw betrokken bij een Groene Zorg initiatief om bijvoorbeeld OK’s, IC’s en tandartsenpraktijken groener te maken. 'Ik begeleid een student die onderzoek doet naar hoe je groene tandartszorg kunt realiseren. Het plaatsen van vullingen, bruggen en kronen is ontzettend milieuvervuilend. Door bevordering van mondhygiëne en fluorbehandelingen voorkom je gaatjes. Dat is beter voor het milieu en je bespaart kosten. Maar de tandarts krijgt voor preventie niet of minder betaald. We moeten dus naar een nieuw bekostigingssysteem, zodat niet alleen tandartsen, maar alle zorgverleners worden beloond voor de inzet om patiënten langer gezonder te laten leven.'

prof. dr. Cornelis Boersma