null Promotie: Teamgericht organiseren in het onderwijs

OW_13091_AutonomieStructuur_head_large.jpg
Promotie: Teamgericht organiseren in het onderwijs
Op 6 december 2019 om 16.00 uur verdedigt Ben van der Hilst zijn proefschrift 'Teamgericht organiseren in het onderwijs. Sturen op kwaliteit, wendbaarheid en werkplezier' aan de Open Universiteit in Heerlen. Uit zijn onderzoek blijkt dat een specifiek ingerichte team gecentreerde arbeidsorganisatie onderwijskundige ontwikkelingen faciliteert en leidt tot enthousiasme bij docenten.

In de huidige maatschappij moet het onderwijs omgaan met een toenemend bewustzijn bij burgers, hoge verwachtingen, een grote verantwoordingsplicht en beperkte middelen. Toenemende individualisering en informatisering in een snel veranderende samenleving hebben invloed op het onderwijs en stellen schoolleiders voor grote uitdagingen. Hoe kan de schoolleider sturen op kwaliteit, wendbaarheid en werkplezier?

Organisatorische uitdagingen

In de publieke sector wordt de overheid steeds meer op afstand gezet en heeft schaalvergroting, marktwerking en management-denken een grote impact op het functioneren van scholen. Onder invloed van deze trends zijn scholen complexe en grote organisaties geworden met meerdere managementlagen. Het bestuur is in de schoolorganisatie gekomen als deel van het management. Er vindt teamvorming plaats en de ondersteunende diensten breiden fors uit om het management te ondersteunen. De school bestaat echter nog steeds uit naast elkaar optredende individuele leraren. 'Er is sprake van een sterke arbeidsdeling. Leraren werken wel met elkaar samen in opleidingsteams, expertteams (zoals secties) of ontwikkelteams, maar deze teams voeren het onderwijs niet als collectief uit en de samenwerking kent vaak een grote vrijblijvendheid. Door de sterke arbeidsdeling is er doorgaans een zwakke verbinding tussen de leraren en de gehele ontwikkeling van leerlingen.' Het benutten van de organisatiestructuur als sturingsdomein voor kwaliteit en wendbaarheid heeft tot nu toe geen aandacht gehad in de literatuur over het schoolleiderschap.

Team gecentreerde arbeidsorganisatie

Het onderzoek van promovendus Van der Hilst wijst uit dat een team gecentreerde arbeidsorganisatie (TOA) helpt een professionele organisatie te realiseren in alle sectoren van het onderwijs. 'In de TOA werken kleine teams van ongeveer vier tot zeven leraren met groepen van rond de honderd leerlingen. Deze onderwijsteams beschikken over uitgebreide bevoegdheden om hun verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van een bepaalde groep leerlingen waar te maken. De focus ligt op de ontwikkeling van leerlingen, in plaats van op het onderwijs aan leerlingen.' Zowel de eigen innovaties als externe innovatie-impulsen blijken gemakkelijker te verlopen in een TOA. 'Invoering van de TOA leidt tot een professionele schoolorganisatie, waarin met plezier aan kwaliteitsverbetering wordt gewerkt en waar docenten echt de baas zijn van hun professionele praktijk. In deze organisatie komen werken, leren en ontwikkelen van onderwijs samen in het werk van onderwijsteams en expertteams.'

Voordelen team gecentreerde arbeidsorganisatie

De TOA bevordert het professioneel handelen, maar omgekeerd bevordert het professioneel handelen ook het goed functioneren van deze organisatiestructuur. 'De leraar als professional beschouwen is een van de pijlers waarop de teamgecentreerde arbeidsorganisatie functioneert. De andere pijler is de notie dat het beroep van leraar wordt uitgevoerd vanuit het collectieve onderwijsteam. Er vindt een focusverschuiving plaats: van verantwoordelijkheid voor het verzorgen van onderwijs naar verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van de leerling.' Daarvoor is nabij leiderschap nodig: de schoolleider ondersteunt de teams en de teamstructuur en richt het handelen steeds op het beter laten functioneren van de teams. Dat is dus een andere rol dan het leidinggeven aan verandering en een gerichtheid op de individuele leraar. Het proefschrift identificeert dit als een belangrijke en noodzakelijke paradigmaverandering voor met name schoolleiders en besturen bij het invoeren van de TOA.

Promotie Ben van der Hilst

Ben van der Hilst verdedigt zijn proefschrift 'Teamgericht organiseren in het onderwijs. Sturen op kwaliteit, wendbaarheid en werkplezier' op 6 december 2019 om 16.00 uur aan de Open Universiteit te Heerlen. Promotores zijn prof. dr. H.M.J. van den Bosch en prof. dr. G.A.C. Smid, Open Universiteit.