null Het risico van alcoholgebruik op kanker

PSY_MichelleSmits_AlcoholgebruikKanker_18906_head_large.jpg

Het risico van alcoholgebruik op kanker

Webcolumn Gezondheidspsychologie - door Michelle Smits - februari 2021

Hoewel risicofactoren als roken en uv-blootstelling bij steeds meer mensen bekend zijn, blijven andere risicofactoren voor kanker onderbelicht. Een van de minder bekende risico’s is alcoholgebruik. De invloed van alcohol op kanker is divers, maar daarom niet minder serieus. In het kader van Wereldkankerdag wordt in dit blog dieper ingegaan op deze invloed, en kijken we naar oplossingen om het risico op kanker te kunnen verlagen.

Wereldkankerdag

Op 4 februari is het Wereldkankerdag, een dag om stil te staan bij de impact van kanker. Die impact is groot. In 2020 werden in Nederland 115.047 mensen gediagnosticeerd met kanker 1. Door de vroege herkenning en behandeling van kanker groeit de overlevingskans en zullen prevalentiecijfers de komende jaren toenemen. Naar verwachting telt Nederland in 2030 bijna één miljoen mensen die kanker hebben, of hebben gehad 2.

In 2030 telt Nederland bijna één miljoen mensen leven die kanker hebben of hebben gehad

Hoewel de behandeling voor kanker steeds beter wordt, is er bij de meeste vormen van kanker nog altijd een zware behandeling nodig om de patiënt te genezen. Dit gooit het dagelijks leven overhoop en zet relaties, werk en financiën op scherp. Deze periode laat bovendien zijn fysieke en psychische sporen na, waardoor het weer oppakken van het leven na herstel moeilijk kan zijn. Dit heeft een grote impact op de kwaliteit van leven 3. Klachten als blijvende vermoeidheid, angst voor terugkeer en depressie zijn niet ongewoon 4.

Ondanks een groeiende overlevingskans, heeft kanker dus een grote impact op onze volksgezondheid. Wat kunnen we hier aan doen? Een groot onderdeel van de aanpak van kanker is preventie en het verlagen van gezondheidsrisico’s. Denk in het geval van risicofactoren voor het krijgen van kanker bijvoorbeeld aan stoppen-met-rokencampagnes of het promoten van zonbescherming in de zomer. Maar behalve tabaksrook en uv-straling zijn nog vele andere risicofactoren verbonden aan het ontstaan van kanker, waarvan sommigen veel minder bekend zijn. Een voorbeeld van een minder bekende risicofactor is alcohol.

Jaarlijks 3000 gevallen van kanker door alcohol

In tegenstelling tot roken en onbeschermd zonnen heeft alcohol een ambigue imago. Veel mensen denken bijvoorbeeld dat een glas rode wijn bij het diner juist gezondheidsvoordelen kan bieden voor hart en vaten of antioxidanten bevat die een beschermende werken zouden hebben tegen kanker. Toch blijkt alcohol meer schade te berokkenen dan goed te doen. Er komen steeds meer wetenschappelijke studies die wijzen op een negatieve impact van alcohol op de gezondheid, en met name het risico op kanker komt hierin sterk naar voren. Jaarlijks zijn 3000 kankerdiagnoses te wijten aan de effecten van alcohol 5. Met name de gebieden van het lichaam die te maken hebben met inname of verwerking van alcohol worden hierbij getroffen, denk aan mond- en keelkanker, slokdarmkanker, leverkanker en darmkanker. Maar ook borstkanker bij vrouwen is verbonden aan alcohol 6. Het risico neemt toe naarmate men meer alcohol consumeert, maar ook lichte drinkers lopen een verhoogd risico 7. Het is dus niet zo dat er een veilige drempelwaarde voor alcoholconsumptie is.

Er is geen mate waarbij alcohol onschadelijk is

Behalve bij het ontstaan van kanker speelt alcohol ook een belangrijke rol in het ontwikkelen van klachten bij kanker. Zo wordt tijdens de behandeling met chemokuur afgeraden om alcohol te drinken omdat dit het immuunsysteem verder aantast en de kans op ontstekingen vergroot [8]. Daarnaast wordt alcohol afgeraden in verband met klachten van misselijkheid en braken bij chemo. Maar ook na de behandeling is het raadzaam om alcoholgebruik te verminderen.

Alcohol heeft om twee redenen een negatieve invloed op het herstel van kanker. Allereerst vormt alcohol een direct risico voor het opnieuw ontstaan van tumoren 8. Ten tweede remt alcohol het herstel bij restklachten, zo verstoort het de nachtrust waardoor vermoeidheid verder toeneemt. Daarnaast kan stoppen met alcohol helpen in de aanpak van angst- en depressieklachten omdat men mentaal helderder wordt. Als laatste heeft stoppen met alcohol een gunstig effect op het lichaamsgewicht waardoor bovendien risico’s verbonden aan overgewicht afnemen.
Minderen met alcohol is dus een goede zaak, maar dit is makkelijker gezegd dan gedaan. Alcohol speelt vaak een rol in sociale situaties, is voor sommigen een middel om te ontspannen of met emoties om te gaan, en is bovenal een gewoonte. Wanneer men te kampen heeft met (de nasleep van) een ernstige ziekte, zich mogelijk geïsoleerd voelt of met grote angst te maken heeft, kan alcohol juist extra aantrekkelijk zijn. Daarom wordt in de Kanker Nazorg Wijzer, een eHealth-interventie voor mensen herstellende van kanker, nu ook een alcoholmodule opgenomen waarin mensen tips en oefeningen krijgen om hun alcoholgebruik aan te pakken.

Word je bewust van je alcoholgebruik

Wil je aan de slag met je alcoholgebruik, ga dan eens na hoeveel consumpties je in een week nuttigt, bijvoorbeeld door een periode een dagboekje bij te houden waarin je dit noteert. Hierdoor word je je bewust van je gedrag en dat is bij de aanpak van een gewoonte een belangrijke eerste stap. Daarna is het goed om na te denken over een doel, bijvoorbeeld: geen alcohol op doordeweekse dagen. Belangrijk hierbij is om ook rekening te houden met moeilijke situaties. Zoals gezegd is alcohol vaak een gewoonte, die vooral op sociale of emotionele momenten sterk is. Op die momenten is het niet altijd even makkelijk om vast te houden aan rationele overwegingen die je eerder hebt gemaakt. Zorg daarom dat je het drinken van een glas alcohol vervangt door een nieuwe gewoonte. Bel bijvoorbeeld een vriend of vriendin op als je je rot voelt, of maak tijdens een feest al gelijk bij de start duidelijk kenbaar dat je geen alcohol wilt drinken en zie dit als een stok achter de deur om alcohol te laten staan. Als laatste is het vooral belangrijk om een misstap niet te streng te veroordelen. Onthoud hierbij dat immers ieder glas dat je minder drinkt al een gunstig effect heeft op je gezondheid en je risico op kanker verlaagt. Wil je je alcoholgebruik bespreken met een professional ga dan naar je huisarts, hij of zij kan je doorverwijzen naar de juiste persoon.

Bronvermelding

  1. Nederlandse Kankerregistratie (NKR), IKNL. Verkregen via iknl.nl/nkr-cijfers, op 01-02-2021.
  2. KPMG in opdracht van KWF Kankerbestrijding. Toekomstverkenning betere kwaliteit van leven, 2018.
  3. Wu, H. S., & Harden, J. K. (2015). Symptom burden and quality of life in survivorship: a review of the literature. Cancer nursing, 38(1), E29–E54. https://doi.org/10.1097/NCC.0000000000000135
  4. Stanton, A. L., Rowland, J. H., & Ganz, P. A. (2015). Life after diagnosis and treatment of cancer in adulthood: contributions from psychosocial oncology research. The American psychologist, 70(2), 159–174. https://doi.org/10.1037/a0037875
  5. Lanting, C., de Vroome, E., Elias, S. & Bausch-Goldbohm, S. De bijdrage van leefstijlfactoren aan de incidentie van en de sterfte aan kanker in Nederland. (2014).
  6. World Cancer Research Fund. Alcoholic drinks and the risk of cancer. In Diet, Nutrition, Physical Activity and Cancer: a Global Perspective (WCRF, 2018).
  7. C. Scoccianti, et al., European Code against Cancer 4th Edition: Alcohol drinking and cancer, Cancer Epidemiology (2016), http://dx.doi.org/10.1016/j.canep.2016.09.011
  8. Rock, C. L., Doyle, C., Demark-Wahnefried, W., Meyerhardt, J., Courneya, K. S., Schwartz, A. L., Bandera, E. V., Hamilton, K. K., Grant, B., McCullough, M., Byers, T., & Gansler, T. (2012). Nutrition and physical activity guidelines for cancer survivors. CA: a cancer journal for clinicians, 62(4), 243–274. https://doi.org/10.3322/caac.21142