null Vessel, oftewel het belang van activisme in internationaal recht

RW_Webcolumn_WendyGuns_13756_head_large.jpg

Vessel, oftewel het belang van activisme in internationaal recht

Webcolumn Rechtswetenschappen - door Wendy Guns - april 2015

Jaarlijks vindt er in Den Haag het Movies that Matter filmfestival plaats. Hier staan films en documentaires centraal die de rechten van de mens in een bepaalde situatie of land aankaarten. Als filmliefhebber, maar ook als jurist die van mensenrechten haar vakgebied heeft gemaakt, is het voor mij eigenlijk verplichte kost om een aantal vertoningen bij te wonen. Een van de films die dit jaar op mijn must-see lijstje stond, was Vessel van Diana Whitten. Deze documentaire gaat over de organisatie Women on Waves / Women on Web. Deze organisatie werd in 1999 opgericht door de arts Rebecca Gomperts met als doel om vrouwen die ongewenst zwanger zijn medische hulp te bieden. Door dit te doen op een Nederlands schip waar de Nederlandse wetten gelden dat zich bevindt in de internationale wateren omzeild het de wet van het land waar abortus illegaal is. Dit geeft vrouwen de mogelijkheid om deze procedure toch te ondergaan.

Vessel is een fascinerende documentaire over activisme. Het laat bijvoorbeeld zien hoe organisaties zich ontwikkelen. Waar Women on Waves eerst met de abortusboot naar de vrouwen toekwam, probeert zij nu haar doel te bereiken door vrouwen over het internet informatie te geven hoe zij zelf een abortus kunnen opwekken. Bovendien wordt in de film duidelijk dat een organisatie door strategisch creatief te zijn en door op de juiste wijze de media in te zetten, verandering teweeg kan brengen. Een van de pakkende momenten in de film is als Gomperts benadrukt dat de enige vorm van slechte publiciteit een overlijdensbericht is. Dat deze tactiek werkt, blijkt wel uit het feit dat waar in 2004 de organisatie nog door de Portugese regering door middel van oorlogsschepen tegengehouden werd, het land drie jaar later de strikte abortuswetgeving versoepelde. Dit was ongetwijfeld mede het gevolg van acties van Women on Waves: het debat omtrent abortus werd hierdoor immers opengebroken.

Women on Waves is een voorbeeld van een mensenrechtenorganisatie die plaatselijk actief is en daar verandering teweeg probeert te brengen. Dit gebeurt ook op internationaal niveau. Amnesty International, Human Rights Watch en minder bekende mensenrechtenorganisaties zoals Center for Reproductive Rights en Catholics for Choice proberen binnen de Verenigde Naties (VN) staten te overtuigen om internationale normen aan te nemen die hun standpunt vertegenwoordigen. Een voorbeeld van een succesvolle campagne van mensenrechtenactivisten is het Platform voor Actie van de Vierde Wereldconferentie voor Vrouwen te Peking in 1995. Op deze conferentie waren duizenden vrouwenrechtenactivisten aanwezig om samen met de staten een beleidsdocument op te stellen dat als leidraad diende om de status van de vrouw wereldwijd te bevorderen.

Activisten hebben een grote rol gespeeld bij de totstandkoming van "Peking". Om de positie van vrouwen te verbeteren staan er in het actieplatform twaalf onderwerpen centraal. Een van de onderwerpen is de toegang van vrouwen tot gezondheidszorg. De twaalf onderwerpen worden in het document afzonderlijk toegelicht en per aandachtsgebied worden er doelstellingen geformuleerd die gerealiseerd dienen te worden. In de paragraaf die over de gezondheid van vrouwen gaat, wordt een duidelijke link gelegd tussen de toegang tot veilige abortusfaciliteiten en het terugdringen van moedersterfte.
Het document legt geen bindende verplichtingen op aan staten om dit te realiseren. Het is een beleidsdocument, maar geen verdrag. Het is daarmee een zogenaamd soft law instrument. Volgens de traditionele rechtsopvatting heeft dit type instrument geen zelfstandige waarde. Niet-bindende documenten kunnen alleen bijdragen aan de totstandkoming van bindende instrumenten en uitleg geven hoe een verdragsbepaling uitgelegd dient te worden.

Echter, deze klassieke uitleg over de relevantie van soft law houdt geen rekening met het feit dat een afzonderlijk niet-bindend document toch relevant kan zijn en net als bindende instrumenten gedragsverandering door staten kan bewerkstellen. Een reden waarom het van belang is, is dat er concrete stappen in staan die genomen moeten worden om een van de doelstellingen te realiseren. Door een onderwerp op te nemen in een beleidsdocument wordt het onderdeel van de VN agenda. De kans is dan groot dat er geld opzij wordt gezet om het doel te realiseren. Er kunnen dan bijvoorbeeld professionals getraind worden om vrouwen goede gezondheidszorg te verlenen. Dit kan een effectievere manier zijn om het recht op goede gezondheidszorg te garanderen dan het alleen op te laten nemen in een verdrag. Het geeft activisten immers de middelen om lokaal voor verandering te zorgen. Het resultaat is dan ook dat er in de afgelopen twintig jaar progressie geboekt is op het gebied van toegang tot gezondheidszorg, maar nog niet genoeg. Zo sterven volgens de Wereld gezondheidsorganisatie nog steeds 47.000 vrouwen per jaar aan de gevolgen van een onveilige abortus. Activisten hebben dus nog werk voor de boeg.

* dr. mr. W.M. Guns, docent Rechtswetenschappen aan de Open Universiteit



Meer webcolumns