null Wankelend sprankelen met diabetes

PSY_MarjanNijkamp_WankelendSprankelen_head_large.jpg

Wankelend sprankelen met diabetes

Webcolumn Gezondheidspsychologie - door Marjan Nijkamp - november 2021

Diabetes is een verschrikkelijk lastige ziekte omdat het niet direct veel klachten geeft, maar wel 365 dagen per jaar 24/7 vraagt om nauwkeurige naleving van leefregels en voor veel complicaties op de langere termijn kan zorgen. Ook al is het voor de buitenwereld vaak onzichtbaar, het is een enorme opgave diabetes en de daarmee gepaard gaande zelfzorg een plaats te geven in het dagelijks leven. Een aandoening waarbij je zoveel kennis moet hebben om de hele dag door weloverwogen beslissingen te maken over je gezondheid, vraagt veel discipline en aanpassingsvermogen. Naast het management van de somatische kant (fysiek functioneren) is het ook de kunst om veerkrachtig en mentaal fit te blijven. Diabetes gaat naast de strenge leefregels ook samen met adaptieve taken als het reguleren van emoties en het verwerken van het veranderd toekomstperspectief. Daarnaast is het bij diabetes heel belangrijk om stress binnen de perken te houden, want chronische stress ontregelt de stofwisseling en heeft een directe impact op de ziektelast. Diabetes wordt daarom ook wel beschouwd als één van de meest psychisch belastende chronische ziekten.

Ervaringsdeskundige leefstijl experts

Diabetes vraagt per definitie om een leefstijlaanpassing. Mensen die er in slagen hun diabetes goed te managen zijn naar mijn mening experts in het hanteren van een gezonde leefstijl. Als je diabetes hebt, zijn er momenten waarop je een te hoge bloedsuiker (hyper) of te lage bloedsuiker (hypo) hebt. Dat komt bijvoorbeeld door eten, drinken, bewegen, stress of emoties. Te veel hypoglykemie en hyperglykemie kunnen op den duur voor veel problemen in je lichaam zorgen. Daarom is het ontzettend belangrijk dat je ze tijdig herkent. Bij een hypo gaat je hart bijvoorbeeld sneller kloppen, het zweet breekt je uit, je krijgt hoofdpijn, soms ook concentratieproblemen; je lichaam vraagt om suiker. Bij een hyper voel je je vaker vermoeid en lusteloos, zie je wazig en krijg je een enorme dorst. De momenten dat een zorgverlener daarbij ondersteuning kan bieden zijn beperkt, dit geeft mensen met diabetes dus een belangrijke en grote eigen verantwoordelijkheid.

Het belang en het nut van het hanteren van een gezonde leefstijl bewijst Wim Tilburgs (oprichter van Stichting Je Leefstijl als Medicijn). Hij is erin geslaagd zijn diabetes type 2 om te keren en leeft medicatievrij. Wim legt uit dat diabetesmanagement een topsport is; jezelf regelmatig wegen en meten, op tijd naar bed, voldoende beweging, stressreductie en een gebalanceerd voedingspatroon, het hoort allemaal bij de dagelijkse routines om zichzelf fit houden.

Ook al is diabetes type 1 niet om te keren, ook bij dit type is een gezonde leefstijl erg belangrijk. Aanpassing van voedingsgewoontes zorgt voor een betere regulatie van de bloedsuikerwaarde, regelmatig bewegen zorgt ervoor dat de insuline efficiënter gaat werken en de bloedsuikerspiegel sneller daalt. Met gezonde leefstijl routines kunnen stabielere bloedglucosespiegels worden bereikt en kan het risico op complicaties afnemen.

Leefstijlaanpassing; een proces van gedragsverandering

Ook al wordt het belang van een gezondere leefstijl wel erkend (Weten), er zijn maar weinig mensen die leefstijlaanpassingen langdurig volhouden. Een (blijvende) gedragsverandering manifesteer je niet door waarschuwen, bestraffend toespreken of voorlichten. Gedragsveranderingsinterventies zijn bewezen effectief om van weten de vervolgstappen te kunnen maken naar het versterken van de motivatie (Willen), het stellen van goede en haalbare doelen (Kunnen), succes- en leerervaringen op te doen (Doen) en gedragsbehoud en voorkomen van terugval (Blijven doen). Het is belangrijk om een goede strategie te bepalen passend bij persoonlijke waarden en mogelijkheden. Iemand krijgt meer vertrouwen in eigen capaciteiten om een bepaalde verandering te bewerkstelligen naarmate je meer succesjes ervaart en dat er gezien wordt dat je je best ervoor doet.

Intrinsiek gemotiveerd zijn voor de gedragsverandering is een sleutel tot het volhouden van de gedragsverandering op de langere termijn. Puur een gezonde leefstijl voorschrijven als een medicijn schiet dan ook tekort. Mensen raken meer overtuigd door de redenen van verandering die ze zelf ontdekken dan door de argumenten die anderen aandragen.

Persoonlijke waarden en veerkracht

Bas van de Goor (oud-olympisch volleybalspeler) legde in een interview aan mij uit hoe zijn optimisme hem helpt zijn leven te leiden met diabetes type 1 op een manier dat past bij zijn persoonlijke waarden. Een toegewijd leven te leiden met diabetes in plaats van te lijden aan diabetes. Het vermogen om diabetes dagelijks te aanvaarden en te volharden in het naleven van de leefregels, vraagt om psychologische flexibiliteit. Niet iedereen is zo veerkrachtig als Bas. Ik ben benieuwd of naast zijn optimistische inborst zijn topsport achtergrond, waarin hij is getraind in verliesverwerking, incasseringsvermogen en de finishlijn voor ogen blijven houden (voorbij alle hindernissen onderweg), hem heeft geholpen in zijn psychologische flexibiliteit.

Gelukkig is deze mentale veerkracht te trainen. Acceptance Commitment Therapy (ACT) is een vorm van gedragstherapie die je helpt om op een flexibele manier om te gaan met de obstakels van het leven (Acceptance), zodat je je aandacht kunt richten op de dingen die je écht belangrijk vindt (Commitment). ACT wordt succesvol ingezet om levenskwaliteit en therapietrouw bij diabetes te verhogen door het beter leren omgaan met de uitdagingen die het meebrengt in het dagelijks leven in plaats van alleen het bestrijden van symptomen. ACT richt zich daarbij op het accepteren van gedachten, emoties en sensaties die samengaan met de diagnose diabetes en legt de nadruk op het leven naar persoonlijke waarden; toegewijde actie op basis van duidelijke doelen. Een recent gepubliceerde meta-analyse naar het inzetten van ACT bij diabetes laat veelbelovende resultaten zien: de bloedsuikerwaarde bleek verbeterd, het zelfzorgvermogen versterkt en de acceptatie vergroot.

Ook al gaat diabetes samen met vallen en opstaan, je kunt ook wankelend sprankelen. Een coachende (zorg-)professional kan hierbij helpen de eigen regie te pakken door te motiveren en te inspireren in plaats van nog een extra leefregel voor te schrijven:
'Ik kan je niet beter maken, je moet het zelf doen. Ik kan je alleen de weg wijzen.'

Interessante onderzoeken