Geologie rondom plaattektoniek: ruimtelijke processen in de ondergrond

Nooit eerder gebruikte de mens de ondergrond zo intensief als nu: denk aan de winning van aardgas, schaliegas, zout en aardwarmte. Het recente handelen van de mens kan leiden tot veranderingen in die ondergrond, getuige bijvoorbeeld de aardbevingen in Groningen. Bij het bestuderen van deze veranderingen op lokale en op wereldwijde schaal ('Global Change') is kennis nodig van de natuurlijke dynamiek van het systeem aarde. Je krijgt inzicht in deze dynamiek, toegespitst op de bewegingen van de platen in de aardkorst en geologie als wetenschap. Daarbij zijn ruimte en tijd essentieel, waarbij het begrip tijd een aparte, vierde dimensie aan de natuurwetenschappen toevoegt. De nadruk ligt op de ruimtelijke processen die samenhangen met de interne warmteproductie van de aarde (endogene processen). Je verdiept je in het ondergrondse milieu van Nederland en België.

De plaattektoniek, de bewegingen van de platen in de aardkorst, wordt aangedreven door interne warmte van de aarde. De interne warmte veroorzaakt bewegingen van gesteenten en mineralen in en onder de aardkorst en is de gangmaker achter vulkanisme, aardbevingen en gebergtevorming. De externe warmte (van de zon) is vooral van invloed op de atmosfeer, hydrosfeer en biosfeer, en is daarmee bepalend voor de klimaten, de waterkringloop, erosie, transport van de erosieproducten, sedimentatie en de productie en verspreiding van organisch materiaal.
Je maakt kennis met de processen in ruimte en tijd die geleid hebben tot de vorming van het ondergrondse milieu van Nederland. Dit geeft inzicht in het ontstaan van olie-, gas-, steenkool- en zoutvoorraden, maar ook in de risico's van breuken, aardbevingen en winning van schaliegas.
In de cursus verwijzen we regelmatig naar de Ardennen, omdat hier de gesteenten aan de oppervlakte komen die in de diepe ondergrond van Nederland voorkomen.
De exogene processen op aarde, zoals de hydrologische kringloop en de klimaatdynamica, komen aan de orde in de postpropedeuse-cursussen NB1902 Bodem en water en NB1302 Systeem aarde: kennis van klimaat.
De cursus sluit aan op de actualiteit via posterpresentaties over het ruimtelijk gebruik van de ondergrond. Hierdoor leer je de geologische kennis van de ondergrond toe te passen op (komend) beleid bij activiteiten in de ondergrond. De belangen rond het gebruik van de ondergrond komen in Nederland op nationaal niveau bijeen in de Structuurvisie Ondergrond. De ondergrond is belangrijk voor winning van drinkwater en energie zoals gas, CO2-opslag en aardwarmte (geothermie). Hoe het gebruik van de ondergrond op een veilige, duurzame en efficiënte manier kan worden ingevuld, bespreek je met studenten en je docent tijdens de postersessies.
De cursus is als volgt opgebouwd. Eerst bestudeer je de aarde als groot systeem, vanuit verschillende natuurwetenschappen. Steeds speelt hierin de derde dimensie - ruimte - een belangrijke rol: waar en waarom daar, met welk effect? De nadruk ligt op de dynamische geologische processen die samenhangen met plaattektoniek. Hierover word je getoetst via een tentamen van meerkeuze- en open vagen. Vervolgens bestudeer je de vierde dimensie tijd, en analyseer je als posteropdracht een aspect van de geologische processen van Noordwest-Europa via fenomenen uit de Ardennen en de impact die het handelen van de mens heeft op de ondergrond.
In deze propedeusecursus van de academische bacheloropleiding Milieu-natuurwetenschappen zal daarom steeds de link gelegd worden tussen de ruimtelijke processen in de ondergrond, de geologische opbouw en de impact van menselijke activiteiten op die ondergrond.

Leerdoelen
Na het bestuderen van de cursus kun je, met ondersteuning, bijdragen aan:
- het in kaart brengen van een milieuwetenschappelijk probleem met de ondergrond, en dit probleem nader definiëren (diagnosecompetentie),
- het onderzoek van een milieuprobleem met de ondergrond vanuit een aardwetenschappelijke invalshoek en de rapportage daarover aan het milieuwerkveld (onderzoekscompetentie).
Dat betekent dat je na voldoende afronding:
- de ruimtelijke processen, met name de geologische processen, in en onder de aardkorst in een bepaalde regio van Noordwest-Europa kunt verklaren,
- inzicht hebt in de natuurwetenschappelijke aspecten van het gebruik van de ondergrond en gerelateerde milieuproblemen,
- een aspect van het gebruik van de ondergrond en gerelateerde milieuproblemen in eigen bewoordingen mondeling en visueel kunt rapporteren aan medestudenten (posterpresentatie), en daarover een discussie kunt voeren ter kritische oordeelvorming,
- de kennis en vaardigheden hebt om een eenvoudige rapportage uit te voeren volgens de eisen van wetenschappelijk rapporteren.