Emoties op het werk

Iedere werkende heeft er wel eens 'last' van: emoties op het werk. Frustratie door een te korte deadline, teleurstelling omdat een project aan je voorbij gaat, onzekerheid als er een nieuwe leidinggevende komt. Maar een van de belangrijkste oorzaken van emoties op het werk zijn de veranderingen in organisaties. Door technologische ontwikkelingen, toegenomen concurrentie, nieuwe wettelijke regelingen, maar vooral door de economische crisis van 2008 is het aantal veranderingen in organisaties drastisch toegenomen. Hoewel veel veranderingen tot doel hebben de positie en prestaties van de organisatie te behouden of te verbeteren, ontstaat er voor veel werkenden een situatie die ambigue, onzeker en mogelijk bedreigend is en waarop zij maar weinig grip hebben, met heftige emotionele reacties tot gevolg.

Emoties aan het werk

Er zijn verschillende redenen voor die reacties. Zo kunnen veranderingen de dagelijkse gang van zaken verstoren; er moet bijvoorbeeld anders gewerkt worden of er komen extra taken bij waardoor het tijdelijk drukker is. Werkenden kunnen het gevoel hebben dat de veranderingen hun door de jaren opgebouwde expertise, positie en relaties ondermijnen. Ook kan men zich serieus zorgen maken over de nieuwe koers van de organisatie; de verandering zou een negatieve invloed op klanten, medewerkers en productiviteit kunnen hebben. Daarnaast kan de manier waarop de verandering wordt ingezet emoties oproepen, bijvoorbeeld als het management te weinig informatie geeft of als de procedures en uitkomsten als onrechtvaardig worden gezien. Men kan de indruk krijgen dat de organisatie het 'psychologisch contract' – het informele samenwerkingsverdrag - schendt, wat met name bij (dreigend) ontslag voor heftige reacties kan zorgen.

Wat doe je eraan?

Emotionele reacties zullen niet alleen tot meer weerstand leiden maar kunnen ook andere gevolgen hebben, zoals piekeren en een slechte nachtrust op korte termijn en verminderde gezondheid en minder werkplezier op langere termijn. Daar zit niemand op te wachten. Bovendien hebben (de meeste) mensen een voorkeur voor positieve gevoelens en houden zij helemaal niet van negatieve emoties. Mensen proberen daarom hun emoties te reguleren door meer positieve emoties op te wekken en door negatieve emoties te dempen of te voorkomen.

Wat kun je doen om minder 'last' van een organisatieverandering te hebben? Hieronder vijf tips voor het reguleren van emoties tijdens organisatieverandering, gebaseerd op het model voor emotieregulatie van James Gross (2002).

1. Zoek positieve situaties op

Blijf uit de buurt van klagende en negatieve collega’s. Klagen en mopperen leidt zelden tot een goede oplossing; het haalt energie weg en zorgt voor een negatieve spiraal. Sluit je aan bij collega’s met een positieve instelling, degenen die proberen er steeds het beste van te maken en die ook andere belangstellingen dan het werk hebben. Zijn al jouw collega’s zeurpieten, kijk dan of je overgeplaatst kunt worden naar een afdeling waar wel een positieve sfeer is. Je zou natuurlijk ook kunnen overwegen een baan buiten jouw organisatie te vinden, maar bedenk dat de meeste organisaties in verandering zijn, dus je zou zomaar eens van de regen in de drup kunnen komen.

2. Luister naar de vogels

Leid je aandacht af. Kijk naar buiten; heb je gemerkt dat de merels weer zijn gaan zingen en dat jouw kleine buurjongetje opeens kan fietsen? Ga er tussenuit; boek een weekend Rome en geniet van een onvervalste Italiaanse pasta. Maak de hond blij met een (extra lange) boswandeling. Ga sporten, zoek vrienden op, bezoek een concert, museum of sauna. Ga naar een workshop houtbewerking of volg een cursus Hollandse Meesters. Wordt vrijwilliger in het zorgcentrum voor demente ouderen. Mindfulness, yoga, taiji en qigong zijn ook effectieve manieren om even af te schakelen. Natuurlijk kun je ook de studiegids Psychologie pakken en een nieuwe cursus uitzoeken!

3. Count your blessings

Relativeer en zoek naar de positieve kanten van de verandering. Nieuwe situaties leveren ook nieuwe leermomenten en mogelijkheden op. Misschien kun je nu dat ene project starten met die leuke collega’s van die andere afdeling? De verandering kan ook een mooie gelegenheid zijn om met een coach op jouw loopbaan te reflecteren; misschien ligt er wel een kans om een volgende loopbaanstap te maken. 'Count your blessings': kijk wat er aan positieve zaken bij jouw werk horen, zoals een vast contract, fijn salaris en korte reistijd. Veel emoties komen voort uit geanticipeerde situaties en gevolgen waarvan je verwacht (maar niet zeker weet) dat ze zullen optreden. Vraag je af hoe waarschijnlijk die negatieve verwachtingen zijn: 'Is it true?' (Byron Katie, 2002).

4. Zoek steun

Als je echt in zak en as zit, zoek dan iemand die jou kan steunen. Steun kent vele gezichten. Zoals waarderingssteun: jouw voetbalteam of leesclub kan je een fijn gevoel van waardering en veiligheid geven. Emotionele steun: die ene vriend of vriendin waarmee je zo goed kunt praten. Informatie steun: een kennis die relevante informatie heeft, bijvoorbeeld omdat hij/zij eerder hetzelfde meemaakte. Instrumentele steun: een coach of adviseur P&O die je kan helpen zaken op een rijtje te zetten en de juiste beslissingen te nemen.

5. Doe mee

Tenslotte: kijk of je kunt meepraten en meebeslissen. Word lid van de OR of medezeggenschapsraad. Overleg met leidinggevende en collega’s hoe je de verandering kunt implementeren. En besef dat je een politieke arena betreedt waarin jouw positie kwetsbaar kan zijn; een situatie die altijd tot arousal zal leiden en die heftige (negatieve) emoties kan veroorzaken. Participatie heeft niet altijd het gewenste effect; van alle tijd en ideeën die in overleg en lobbyen wordt gestoken is soms weinig in het resultaat terug te zien. Vergeleken met de eerste 4 tips zijn positieve emoties minder waarschijnlijk. Deze 5e tip is daarom vooral bedoeld voor de activisten, idealisten, strijdlustigen en sensation seekers die geen problemen met heftige emoties hebben. Go-for-it! (en neem een yogamatje mee).

Referenties:

Byron, K. (2002). Loving what is: Four questions that can change your life. London: Ryder.

Gross, J.J. (2002). Emotion regulation: Affective, cognitive, and social consequences. Psychophysiology, 39, 281-291.

Karen van Dam, hoogleraar

Heerlen, april 2018