Spannend proces
Gebouwen met een verhaal, met karakter en geschiedenis zijn gewild in een samenleving waarin authenticiteit een massaproduct is geworden. Maar makkelijk is het niet, herbestemming is een spannend proces. De plek moet zich voegen naar nieuwe gebruikers en functies, en andersom. Overheden, projectontwikkelaars, aannemers, architecten, monumentenzorg en publiek kunnen niet anders dan uit hun traditionele rollen stappen. Herbestemming beweegt zich altijd tussen twee ogenschijnlijk moeilijk te verzoenen werelden: de economische en de cultuurhistorische wereld. Als voorbeeld kan de problematiek rond historische interieurs gelden. Herbestemming kan monumenten redden en leiden tot ‘inspirerende broedplaatsen van dynamiek en creativiteit', maar de interieurs worden vaak vernietigd.
Top 10
Het OU Erfgoedplatform heeft een Top 10 samengesteld van geslaagde Nederlandse herbestemmingsprojecten. Door middel van voordrachten via LinkedIn, Facebook en e-mail is een longlist tot stand gekomen met 55 herbestemmingsprojecten. Vervolgens kon iedereen op zijn of haar favoriete herbestemmingsproject stemmen.
De winnaar werd RDM campus, Rotterdam: een industrieel complex dat getransformeerd is tot een levendige onderwijscampus. De rest van de top tien:
- Strijp-S, Eindhoven
- Lichttoren, Eindhoven
- Boekhandel Selexyz in Dominicanen Kerk, Maastricht
- Hotel New York, Rotterdam
- Van Nellefabriek, Rotterdam
- Westergasfabriek, Amsterdam
- Villa Augustus, Dordrecht
- St. Gertrudis van Nijvelkerk, Heerle
- Verkadefabriek, Den Bosch
Succesfactoren
Wat maakt een project tot een geslaagd herbestemmingsproject? Uit de motivaties bij de voordrachten voor de verkiezing van het beste herbestemmingsproject ‘en in het boek Creatieve fabrieken van Vera Cerutti komen de volgende succesfactoren naar voren:
De herbestemming verbindt verleden en toekomst. Een gebouw krijgt een nieuwe functie met behoud van het historisch karakter. Cerutti schrijft over de RDM campus: ‘De herbestemming van het industriële complex van de Rotterdamse Droogdokmaatschappij legt verbindingen tussen de historische betekenis van deze kenmerkende cultuurhistorische structuur en de ambities van Rotterdam op het gebied van innovatie en een duurzame toekomst.'
De herbestemming betekent een impuls voor de omgeving, bijvoorbeeld door werkgelegenheid te creëren en gebiedsontwikkeling te stimuleren.
De herbestemming betekent een samenwerking tussen verschillende partijen, bij de RDM campus gebeurt dit door de verbinding tussen onderwijs en bedrijfsleven.
Opvallend is dat Rotterdam en Eindhoven meerdere keren in de Top 10 voorkomen. Is dit toeval? Nee, volgens Vera Cerutti. Lees hier haar blog over de uitslag van de Herbestemming-top 10.
Meer weten?
Meer informatie over herbestemming is te vinden in:
- Marinke Steenhuis en Paul Meurs, Herbestemming in Nederland. Nieuw gebruik van stad en land (Rotterdam 2011).
- Vera Cerutti, Creatieve fabrieken. Waardecreatie met herbestemming van industrieel erfgoed (Utrecht 2011).
- Het E-magazine herbestemming is een uitgave van het Nationaal Programma Herbestemming en verschijnt vier keer per jaar. De redactie wil organisaties en mensen die zich bezighouden met herbestemming prikkelen, informeren, enthousiasmeren en inspireren om herbestemming mogelijk te maken. Tegelijkertijd is het een portal voor de community rond herbestemming.
- Het tv-programma van de NTR 'Hoop of sloop' is afgelopen maar de afleveringen zijn terug te zien op de website. In de achtdelige serie gaan presentatoren Tarik Yousif en Michelle de Bruijn op zoek naar de mogelijkheden voor monumenten die leeg (komen te) staan. Wat moeten we met die kerken, scholen, ziekenhuizen, watertorens, fabrieken? Slopen? Of kunnen deze gebouwen een nieuwe functie krijgen zonder hun monumentale waarde te verliezen? En wie gaat dat dan betalen? Moet je koste wat het kost behouden, of is het tijd voor iets nieuws?
- Het Herbestemmings-team ('H-team') van het Nationaal Programma Herbestemming en de Rijksbouwmeester adviseren de informateurs van het nieuwe kabinet om een offensief kabinetsbeleid te voeren op het terrein van de ruimtelijke ontwikkeling van ons land.
- Het H-team adviseert een reeks maatregelen en strategieën:
- Zorgen dat herontwikkeling dezelfde aandacht en faciliteiten krijgt; nu zijn beleid en regels vaak in het voordeel van nieuwbouw.
- Bestemmingsvrij maken van gebouwen; experimenten moeten helpen een jurisprudentie op te bouwen rond nieuwe (her)bestemmingsplanmodellen.
- Fiscale aanmoediging van sloop en hergebruik, bijvoorbeeld door veel kortere afschrijvingstermijnen mogelijk te maken.
- Maatregelen treffen opdat eigenaren van verwaarloosde panden en terreinen worden aangeschreven om hen te dwingen te blijven investeren in de ruimtelijke ordening.
- Ons innovatieve ruilverkavelinginstrumentarium introduceren voor stadsvernieuwingsgebieden en verwaarloosde bedrijventerreinen, zodat herstructurering haalbaar wordt.
- Nieuwe bouwvoorschriften voor herontwikkeling van (kantoor)gebouwen om transformatie mogelijk te maken. - De Actieagenda Architectuur en Ruimtelijke Ontwerp (2013-2016) is verschenen. Daaruit wordt duidelijk dat de ruimtelijke ontwikkelingsopgave voor Nederland fundamenteel anders van aard zal zijn dan hij de afgelopen decennia geweest is. De nieuwe opgave is die van de transformatie van de bestaande stad en het bestaande landschap. Inbreiding, inpassing, renovatie, herbestemming en herontwikkeling vormen de nieuwe bouw- en gebiedsopgaven. Van gebouw tot stad, van weg tot landschap komt de nadruk te liggen op transformatie van de al eerder ingerichte (stedelijke) ruimte.
- De Actieagenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp (2013-2016) is te raadplegen als bijlage bij Tweede Kamerstukken.
Om meer aandacht te vragen voor herbestemming heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2010 een Nationaal Programma Herbestemming in het leven geroepen. Een van de projecten van het Nationaal Programma Herbestemming is een kennisbank met gerealiseerde herbestemmingsprojecten.