null 'Nederlanders bekeken' door Pieter Stokvis

CW_NederlandersBekeken_PieterStokvis_head_large.jpg
Samenleving
'Nederlanders bekeken' door Pieter Stokvis
Voormalig hoofddocent cultuurwetenschappen zit sinds zijn pensionering in 2010 niet stil. Na het in 2018 verschenen boek Poste restante 1780-1920 over brieven en andere egodocumenten is nu bij uitgeverij Aspekt een boek verschenen over cultuurverschillen en nationale identiteit. 'Nederlanders bekeken' laat er geen twijfel over bestaan: Nederlanders hebben hun eigen manier van denken en doen. Buitenlanders weten dat maar al te goed. Voor Amerikaanse en andere expats zijn er gidsen om de cultuurschok te verzachten en hen wegwijs te maken in de Nederlandse samenleving. Uit die gidsen en verhalen van buitenlandse waarnemers krijgt men een impressionistisch beeld van Nederlandse zeden en gewoonten en veranderingen daarin sinds de jaren 1960.

Beeldvorming en de Nederlandse cultuur

In hoofdstukken over negentiende-eeuwse Amerikaanse reisverslagen en de bekende reisgids van Baedeker wordt het beeldvormingsproces uitvoerig besproken. Interessanter dan 'imagologisch' onderzoek van nationale stereotypen als talig verschijnsel door Joep Leerssen en anderen is de sociaalwetenschappelijke analyse van reële cultuurverschillen. Aan de hand van de cultuurdimensies die de organisatiepsycholoog Geert Hofstede geconstrueerd heeft, kan de Nederlandse cultuur gekarakteriseerd worden als tamelijk egalitair - gewoon doen en blijven, individualistisch wat de afscherming van de persoonlijke sfeer betreft, feminien - eerder coöperatief dan competitief en niet al te zwaar tillend aan opgelegde regels en conventies.

Cultuurverschillen

Zoals uit de inleiding over de ervaringen van expats al naar voren komt, verschilt de Nederlandse cultuur al van de Amerikaanse en die van de buurlanden. Geen wonder dat cultuurverschillen binnen Europa manifest zijn, al zal men niet direct denken aan de scheidslijn tussen bier en boter enerzijds en wijn en olijfolie anderzijds of aan de historische tweedeling tussen Oosters-Orthodox en Westers Christendom. Stokvis gaat daar wat dieper op in en betrekt ook het huwelijkspatroon bij de argumentatie dat een verenigd Europa beter af is bij deelname van een beperkt aantal landen die tradities en waarden gemeen hebben. Dat nationale cultuurverschillen ook een rol spelen bij medisch denken en handelen laat hij zien aan de hand van cijfers en praktijken zoals borstverkleining in Frankrijk en –vergroting in Amerika en het opnemen van temperatuur anaal of oraal.

Inburgering en nationale identiteit

Ook het heikele onderwerp van 'etnisering' en inburgering van migranten schuwt hij niet vanwege het belang en de rol van culturele bagage. Stokvis analyseert deze rol door Nederlandse calvinisten in Amerika te vergelijken met mediterrane moslims in Nederland. Bij de historische duiding van de Nederlandse identiteit refereert hij aan de suggestie van de Zweedse etnoloog Orvar Löfgren om nationale cultuur te zien als een scenario of 'script' dat telkens weer opnieuw vertolkt wordt. Het boek besluit met een sterkte-zwakte analyse van dat script die evenals als de paragrafen over culturele grenzen in en aan Europa en die over etnisering en inburgering gebruikt kan worden om politiek beleid te onderbouwen. Aan de lezer te beoordelen of de historicus Stokvis zich hiermee op glad ijs heeft gewaagd.

Pieter Stokvis