Is uit het hoofd leren nog van deze tijd?
Universitair docenten Stefaan Ternier en Gino Camp en ook app-ontwikkelaar Jeroen Storm leggen in dit college uit wat een digitale assistent is en of je er ook van kunt leren. 'Een digitale assistent is kort gezegd een toestel dat je vragen kunt stellen,' legt Stefaan uit. 'Ze zijn er in allerlei vormen, maar de bekendste zijn de digitale assistenten die geïntegreerd zijn in je smartphone, zoals Siri en Google. Meer dan 1 miljard mensen hebben toegang tot een digitale assistent en steeds meer apparaten worden ook smart: zo kun je Amazon Alexa bijvoorbeeld vragen de lichten te dimmen of de tv aan te zetten in de huiskamer.'
Kunnen we leren van digitale assistenten?
Die digitale assistenten zijn ontzettend handig, want ze nemen allerlei taken van ons over. Maar maken ze ons niet lui? Zonder Google vinden we de weg nergens meer. We nemen de moeite niet om Frans te leren omdat de digitale assistent live voor ons vertaalt. Siri herinnert ons een half uur van tevoren aan een activiteit, maar weten we zelf nog waar we morgen moeten zijn? Waarom zouden we nog iets leren als we ook kunnen googelen? En kunnen we zelf ook iets leren van digitale assistenten? 'Het hangt er heel erg vanaf wat je een digitale assistent laat doen en welk doel hij heeft,' legt Gino Camp uit. 'Als je zelf niet meer oefent met de vaardigheden en kennis die een assistent van je overneemt, zul je die kennis en vaardigheden ook niet verder ontwikkelen. En dat kan een gemis zijn, omdat het hebben van die kennis en vaardigheden belangrijk kan zijn om de wereld om je heen te begrijpen en snel ook weer nieuwe dingen te leren. Om die reden wordt er in het onderwijs steeds ingezet op woordenschat en begrijpend lezen: het hebben van voorkennis helpt je enorm om nieuwe informatie tot je te nemen. Wanneer je zelf niet actief met het verwerven van nieuwe kennis bezig bent, onthoud je het niet. Wil je dat kennis beklijft, dan moet je er serieus mee aan de slag gaan. Aan de andere kant zijn er genoeg voorbeelden te bedenken van ondersteuning door een assistent, waarbij we niets missen op het gebied van het opdoen van kennis en vaardigheden. Daar kan een assistent ons brein ontlasten.'
Taken delegeren
'Eigenlijk is het heel simpel: wanneer een assistent taken van je overneemt, oefen je niet met die taak en word je er niet vaardiger in. In veel gevallen is dat waarschijnlijk ook niet nodig, bijvoorbeeld als de assistent een afspraak voor je maakt bij de kapper. Maar als een assistent Frans voor je gaat praten dan oefen je zelf niet met het spreken van die taal.' Een assistent kan ook je kortetermijngeheugen ondersteunen. 'Het kortetermijngeheugen is namelijk beperkt in duur en capaciteit,' zegt Gino Camp. 'Wanneer je dan on the spot dingen door de assistent kunt laten oplossen heb je meer tijd en capaciteit over in je geheugen voor andere belangrijke dingen. En dat is het hele doel van een assistent, of die nu digitaal is of niet: het is een werkondersteuning. Doe je de taken van de assistent zelf, dan heb je minder tijd en capaciteit voor de andere activiteiten die je doet.'
Digitale assistent als tutor
'Wanneer je een digitale assistent didactisch kunt inzetten, zijn er verschillende didactisch effectieve strategieën beschikbaar om kennis bij de gebruiker in het langetermijngeheugen te krijgen. Je kunt bijvoorbeeld informatie actief uit het geheugen naar boven laten halen door vragen te stellen aan de gebruiker en gespreide herhaling realiseren die in het regulier onderwijs soms moeilijk is in te bouwen. Wil je informatie in het langetermijngeheugen opslaan, dan moet je die informatie vaker en gespreid aanbieden, en de gebruiker er actief mee aan de slag laten gaan. Een digitale assistent die dient als een soort tutor kan dat doen.' Jeroen: 'Wanneer je veel kennis en feiten opslaat in je langetermijngeheugen helpt dat om creatiever na te denken en te redeneren. Vragen stellen kan heel goed helpen om kennis te onthouden en dat is precies een taak die een slimme digitale assistent op zich kan nemen. Je kunt op termijn ook denken aan een heuse docent als een soort hologram. Die kan met je in gesprek gaan en je dingen uitleggen. Maar dat is nog heel ver in de toekomst.'
Worden wij slimmer van digitale assistenten?
'Door digitale assistenten zo te programmeren dat ze ons overhoren voor een tentamen, leerzame meerkeuzevragen stellen of om feedback te geven op oplossingen, kunnen we er slimmer van worden,' legt Jeroen uit. 'Wanneer we de digitale assistent als vraagbaak gebruiken om kennis altijd paraat te hebben, leren we er echter weinig van. Kennis wordt dan niet weggeschreven naar het langetermijngeheugen, waardoor we afhankelijk worden van digitale assistenten. Wanneer je altijd een rekenmachine gebruikt, leer je ook nooit hoofdrekenen bijvoorbeeld. Daarnaast is de informatie die een digitale assistent geeft niet altijd volledig. Een digitale assistent als Google kan om antwoord te geven op je vragen vertrouwen op je internetgeschiedenis. De informatie die je dan ontvangt is afgestemd op jouw overtuigingen en voorkeuren. Een goed voorbeeld is YouTube: wanneer je een filmpje kijkt met als zoekterm 'klimaatverandering bestaat niet', dan zie je de dag erna veel meer filmpjes die dat denkbeeld ondersteunen. Met een universitaire digitale assistent kun je dit probleem ondervangen: in de database zit alleen wetenschappelijk bewezen kennis. Daarnaast is het belangrijk dat we zelf kritisch blijven nadenken én handelen. Deze technologie is schaalbaar en kan op grote schaal gebruikt worden om mensen op te bellen en te beïnvloeden. Doordat digitale assistenten steeds beter worden in het voeren van een natuurlijke dialoog zullen we vaak niet merken dat we niet met een persoon van doen hebben. Hier ligt een taak voor het onderwijs: we moeten mensen leren omgaan met de gevaren van fake news en nepassistenten. Mediawijsheid wordt belangrijker dan ooit.'
Slimme digitale assistenten worden slimmer
In dit college heb je geleerd dat we met behulp van digitale assistenten altijd kennis paraat hebben. Daardoor lijkt het alsof we steeds minder zelf hoeven te onthouden. De digitale assistent doet dat toch voor ons? Wanneer we de digitale assistent als vraagbaak gebruiken, doen we zelf geen echte kennis op. We hebben die kennis in ons langetermijngeheugen echter nodig om creatief te kunnen denken en redeneren. En daar heeft ons brein oefening voor nodig. Door digitale assistenten te gebruiken om ons vragen te stellen, zodat we kennis beter opslaan, kunnen we slimmer worden. Daarnaast moeten we altijd kritisch blijven nadenken: de technologie van de digitale assistent kan op grote schaal ingezet worden om mensen te beïnvloeden. Het onderwijs moet daarom stevig inzetten op mediawijsheid om digitale assistenten ook slim te kunnen gebruiken.
