Waarom je ten minste één goede vriend nodig hebt

'Zonder vrienden zou niemand willen leven', schrijft de Griekse filosoof Aristoteles in één van de bekendste filosofische teksten: de Ethica Nicomachea. Jeroen Vanheste: 'Die tekst is 2500 jaar oud maar nog steeds interessant en relevant. De filosoof onderscheidt drie soorten vriendschap. De eerste valt onder wat tegenwoordig 'je netwerk' heet. Oftewel: mensen waarmee je vanwege een of ander nut prettig, maar oppervlakkig omgaat. De moeders langs de lijn, collega’s, buren, noem maar op. Het tweede soort vriendschap draait om samen plezier maken. Dat doe je met sportmaatjes, de kookclub vriendinnen of vriendengroep waarmee je elk jaar naar een festival gaat. Deze band is al ietsje sterker, maar behoort nog niet tot de laatste meest ultieme échte, diepe vriendschap. Met deze goede vriend ben je graag samen. Punt. Niet om een reden, maar omdat vrienden nou eenmaal graag bij elkaar zijn en om elkaar geven. Beroemd is in dit verband het citaat van de 16e-eeuwse filosoof Montaigne, die gevraagd naar de reden van zijn diepe vriendschap met La Boétie antwoordde: 'Omdat hij het is, omdat ik het ben'.'

Van vrienden kun je leren

Echte vriendschap is chemie. Net als de liefde. Vanheste: 'Volgens Aristoteles is het leven niet de moeite waard als je niet minstens één zo’n vriendschap kent. Niet voor niets maken zijn gedachten over vriendschap deel uit van zijn ethiek van het goede leven.

Dat je het als vrienden niet per se met elkaar eens hoeft te zijn, schrijft de hedendaagse filosoof Mark Vernon. 'Net als van een moeilijk boek kun je ook van een 'moeilijke vriend' iets leren: want die kan je bekritiseren. Je zelfbeeld helpen bijstellen. Je de waarheid zeggen als dat nodig is. Een echte vriend is iemand die je niet alleen troost, bevestigt en helpt als je het moeilijk hebt. Maar ook uitdaagt om jezelf en je leven te veranderen. En zo bezien heeft een diepe vriendschap toch een bepaald nut: ze helpt je om te groeien als mens.'

'Om gelukkig te zijn, heb je voortreffelijke vrienden nodig', schrijft Aristoteles dan ook. Maar de mooiste definitie die ik ken, komt denk ik van de Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven. Hij ziet vriendschap als een 'zone zonder gevaar'. 'Je weet dat je elkaar kunt vertrouwen, dat er geen dubbele agenda is, dat de vriendschap onvoorwaardelijk is.'

Gedeeld verleden als fundament

'Van hechte vriendschappen kun je er volgens Aristoteles maar een paar hebben. Want zoals met alles in het leven dat waardevol is, geldt ook voor een vriendschap dat het opbloeien en in stand houden ervan niet vanzelf gaat: het vergt inspanning, aandacht, toewijding.

Belangrijk is ook de rol van de tijd. Door de 19e eeuwse feministische filosofe Mary Wollstonecraft omschreven als 'het cement van de vriendschap'. Het gedeelde verleden, de dingen die je samen hebt meegemaakt, vormen het fundament van de hechte vriendschap. En nee, daar brengen opgelegde lockdowns dus zeker geen verandering in. Ik heb zelf al heel lang een vriend die ik een of twee keer per jaar ontmoet en waar ik per mail brieven mee uitwissel. Onze mails zijn tijdens zo'n lockdown alleen maar langer geworden omdat er toen meer tijd voor was.'

Kennissen als smeermiddel voor samenleving

Is dat positief? Omdat in the end alleen de echte vriendschappen ertoe doen? Vanheste: 'Hechte vriendschappen zijn en blijven cruciaal. Maar vooral als je jong bent of alleen en ver weg van familie leeft, zijn vriendschappen van de andere twee soorten ook onmisbaar. Jongeren hebben veel meer behoefte aan samen plezier maken, dingen beleven en doen. Deze contacten kunnen bovendien evolueren naar een diepe vriendschap.'

Ook volwassenen hebben volgens Aristoteles kennissen en maatjes nodig voor erbij. 'De mens is een politiek wezen in brede zin', zegt Vanheste. 'Je bent lid van een gemeenschap en onderlinge relaties vormen een belangrijk smeermiddel voor de samenleving. Oftewel: onze samenleving kan alleen goed functioneren als we op een hoffelijke en vriendelijke manier met elkaar omgaan. Kennissen, collega’s en sportmaatjes verbinden je met de gemeenschap als groter geheel. In die zin hebben we door de lockdowns allemaal een stapje terug gezet in de onderlinge solidariteit. Stel dat iedereen met een paar goede vrienden zich blijft opsluiten? Dat zou de cohesie in de samenleving zeker geen goed doen. Maar gelukkig zijn we veerkrachtig en blijft de behoefte aan sociale contacten bestaan.'