null Waar of niet waar, wat doet ironie met serieuze denkbeelden?

Waar of niet waar, wat doet ironie met serieuze denkbeelden?

Nieuws kan waar zijn of fake. Op internet zijn mensen het uitgesproken met elkaar eens of juist hardvochtig oneens. Van politici verwachten we in debatten duidelijke standpunten. Maar is al die stelligheid over de waarheid wel goed? "In een dictatuur zijn bepaalde waarheden onbetwistbaar. Daar zijn juist dubbelzinnigheid en twijfel belangrijk," stelt hoogleraar Brigitte Adriaensen. "Ook bij ons is de kracht van ironie om absolute waarheden te laten wankelen."

Ironie in films

Voor velen is ironie een ongrijpbare stijlfiguur. Er wordt iets gezegd, maar er wordt iets anders bedoeld. In de Italiaanse Holocaustfilm 'La Vita è Bella' vormt hoofdpersoon Guido de regels in het concentratiekamp om tot een spel voor zijn zoontje. De strenge nazi-officiers hebben niet door dat tolk Guido hun teksten heel anders vertaalt. Met deze ironie wilde de regisseur de ideologie en de waardepatronen van het nazisme bekritiseren. Er kwam zware kritiek. Men vond de ludieke benadering van de Holocaust ongepast en vertekenend. Eenzelfde discussie speelde rondom 'Inglourious Basterds', waarin de strijd van de geallieerden tegen het nazisme centraal staat.

Ongemakkelijk

Voor Adriaensen is het controversiële project van de Poolse kunstenaar Zbigniew Libera een goed voorbeeld van hoe ironie tot nadenken kan aanzetten. Libera gebruikte in een project Legoblokjes. Speelgoed laat jongens en meisjes normaal kennis maken met een ideale wereld. Toch schuilen in deze zogenaamde ideale wereld reeds alle ingrediënten voor terreur. Om dat aan te tonen, bouwde hij uit bestaande Legosets een LEGO-concentratiekamp. Zijn ironische 'LEGO Concentration Camp' was in 2002 onderdeel van de tentoonstelling Mirroring Evil in het Joodse Museum in New York. Juist door de naïviteit van de speelgoedblokjes in relatie tot de Holocaust werd het eindresultaat zo ongemakkelijk.

Dubbelzinnig

Naast de kunst leent ook de literatuur zich bij uitstek om vaste waarden in twijfel te trekken. Adriaensen: "In teksten kan zo veel meer gelaagdheid zitten, zo veel meer kleur dan het dagelijks zwart-witdenken. Neem de blogs van Mariana Eva Perez. Als dochter van twee mensen die ten tijde van de dictatuur "verdwenen", maakt zij zich sterk voor de linkse beweging in haar land. Perez beschrijft haar eigen rol tegelijk ook auto-ironisch: ze schetst een portret van zichzelf als een prinses die volop media-aandacht geniet, maar tegelijkertijd uitermate eenzaam is. Op die manier stelt ze enerzijds vragen bij de idealisering van het linkse activisme, maar tegelijkertijd blijft ze deze waarden in de kern hartstochtelijk verdedigen.

Broodnodig

Goede ironie kan een luis in de pels zijn, taboes doorbreken en kritische benaderingen mogelijk maken." Adriaensen roept daarom op tot de herwaardering van literaire ironie. "Natuurlijk leiden meergelaagdheid, dubbelzinnigheid en nuances soms tot onduidelijkheid, maar in onze gepolariseerde samenleving is dat nu net wat ontbreekt."

Laatst gewijzigd op: 14 nov 2019 9:36

Meer artikelen Aanmelden nieuwsbrieven