Samen met zeven bachelorstudenten gaat sociaal psycholoog Marco van Bommel van de Open Universiteit onderzoek doen naar welke organisatiefactoren dit soort gedrag bevorderen. Tot de zomer zullen ze met interviews en een experiment data verzamelen. Bij het experiment wordt met een 'vignet' gewerkt, een situatiebeschrijving. Het treinvoorbeeld is zo’n situatie en staat bekend als de 'O' Train, een rollenspel om te testen wat buitensluiting doet met slachtoffers én daders.

Daders

Want wat drijft iemand tot dit soort gedrag? Marco van Bommel: 'Er is vrij veel onderzoek naar slachtoffers gedaan, vooral door Kipling Williams, hoogleraar Psychologie aan Purdue University in Lafayette, in de Verenigde Staten. Maar over daders weten we weinig. Wie zijn hiertoe meer dan anderen geneigd? En wat voelen ze daarbij? En hoe zit dat in organisaties?'

Sociale veiligheid

Zoals vaak bij het onderwerp sociale veiligheid in organisaties kunnen de oorzaken bij de organisatiestructuur en de leiderschapsstijl liggen. Een strakke hiërarchie, veel baanonzekerheid en onduidelijke rollen of onderlinge competentiestrijd zijn niet goed voor de onderlinge verhoudingen. Daarbij kunnen ook de mate van diversiteit en onderlinge solidariteit van invloed zijn.

Impliciet pestgedrag

Soms hebben mensen echter niet eens door dat ze iemand buitensluiten, zegt Van Bommel. Ostracisme is dan ook een impliciete vorm van pesten. Geen beledigende opmerkingen, geen punaises op je stoel, maar je gewoon negeren. Van Bommel: 'Dat maakt slachtoffers onzeker. 'Gebeurt dit wel echt? Vragen ze me opzettelijk niet mee voor de lunchwandeling? Krijg ik met opzet geen koffie en de rest wel? Of is het toeval?' Slachtoffers kunnen daardoor geneigd zijn de schuld bij zichzelf te zoeken.' En het gedrag kan lang doorgaan, wat de gevolgen soms ernstig maakt. Het kan voelen als een 'sociale doodstraf', met klachten van stress en burn-out tot ziekte en lichamelijk gevoelde pijn.

Schervengericht

De term ostracisme heeft overigens niks met struisvogels te maken of met racisme. Die komt van het Griekse ostrakon ofwel 'scherf'. Met het 'schervengericht' kon een (te) machtige politicus in het Athene van de oudheid voor tien jaar verbannen worden. Als zijn naam na de procedure het vaakst op een scherf geschreven stond, moest hij de stadstaat verlaten.