Participatie leidt niet meteen tot méér vertrouwen van burgers in decentrale overheden

Met participatie hoopt de overheid dat burgers meer of juist opnieuw vertrouwen krijgen in het openbaar bestuur. Het onderzoek van Bisschops focust zich op het politieke vertrouwen van burgers in de decentrale overheden, zoals gemeente, provincie en waterschap. In haar rapport beschrijft ze de uitkomsten van drie losse studies, bestaande uit een literatuurstudie, focusgroepen met inwoners van de provincie Zuid-Holland en een casestudie naar de ervaringen met een participatietraject. Het is een van de eerste onderzoeken dat zich specifiek richt op de relatie tussen participatie en vertrouwen van burgers in het openbaar bestuur. Het onderzoek is opgezet in samenwerking met het Kennisknooppunt Participatie van het Ministerie van Infrastructuur & Waterstaat.

Factoren die invloed hebben op het vertrouwen

Bisschops onderscheidt een aantal factoren die invloed hebben op het vertrouwen van burgers in decentrale overheden. Op een aantal hiervan hebben ze geen invloed. Bijvoorbeeld: hoe beter het gaat met de economie en democratie, hoe hoger het vertrouwen. Ook heeft het vertrouwen van burgers in de nationale overheid invloed op het vertrouwen in de decentrale overheden. Burgers vinden het belangrijk dat de overheid 'een vangnet' biedt, dat die steun toegankelijk is én dat er sprake is van een goede samenwerking.

Responsief, welwillend en integer

Het politieke vertrouwen van burgers in een gemeente, provincie of waterschap hangt ook af van de beoordeling van hun functioneren. Daar heeft een decentrale overheid dus wel invloed op. Responsiviteit, welwillendheid en integriteit zijn hierin erg belangrijk. Luistert de gemeente wel naar mijn wensen? En doet ze er ook iets mee? En als dat niet het geval is, is het dan duidelijk waarom? Als dat gebeurt, kan participatie bijdragen aan het vertrouwen van burgers in het openbaar bestuur. Maar alleen als burgers ervaren dat decentrale overheden ook op andere momenten welwillend en responsief zijn. Een andere belangrijke vraag is: Hoe goed kennen ze een decentrale overheid? Als burgers beter weten wat decentrale overheden doen, helpt dat soms om meer vertrouwen te krijgen.

Conclusie van het onderzoek

Participatie alleen kan het vertrouwen van burgers in decentrale overheden niet vergroten of herstellen. Hier is meer voor nodig. Er zijn andere factoren die meer invloed blijken te hebben, concludeert Bisschops in haar eindrapport. Bovendien leidt één 'losse' activiteit, zoals bij participatie het geval is, niet meteen tot méér vertrouwen. Ook is er kans op een afbreukrisico. Wanneer participatie niet goed verloopt kan slechte publiciteit het negatieve effect op het vertrouwen versterken.

Bewust niet participeren

Soms kiezen burgers er ook bewust voor om niet te participeren, juist omdát ze vertrouwen hebben dat decentrale overheden hun publieke taak goed uitvoeren. Die burgers kunnen dan denken dat de overheid de verantwoordelijkheid bij hen legt en het probleem niet zelf wil oplossen. Verder blijkt dat niet iedereen wil of kan deelnemen. Daarom zou het versterken of herstellen van vertrouwen niet het doel moeten zijn. Participatie is vooral waardevol om de ervaringskennis van burgers te gebruiken bij besluiten en zo de kwaliteit van besluitvorming te verhogen.

Adviezen voor het openbaar bestuur

Als decentrale overheden participatie willen inzetten, dan is het belangrijk om deze participatie ook toegankelijk te maken voor burgers. Bisschops adviseert decentrale overheden dan ook om te luisteren naar de burger. Waarom en hoe willen burgers zélf meedoen? Trekken ze spontaan aan de bel over iets wat in hun directe leefomgeving speelt? Willen ze langdurig meedenken? Of willen ze liever een reactieformulier invullen? Ook is het volgens haar belangrijk dat er wordt geïnvesteerd in een goede samenwerking tussen burgers en decentrale overheden. Burgers vinden bijvoorbeeld persoonlijk contact en een goede relatie belangrijk voor hun vertrouwen. Ga écht in gesprek met ze, zo krijgen ze het gevoel dat ze serieus worden genomen. Tot slot ziet Bisschops dat er nog veel kan worden gewonnen bij het verkleinen van de afstand tussen burgers en decentrale overheden. Bijvoorbeeld door het vergroten van kennis. Het is dan wel van belang dat het delen van die kennis toegankelijk en transparant gebeurt.

Over Saskia Bisschops

Saskia Bisschops is promovenda aan de vakgroep Milieuwetenschappen, faculteit Bètawetenschappen aan de Open Universiteit. Haar onderzoek richt zich op burgerinitiatieven en burgerparticipatie.

Lees het volledige eindrapport op de website van de provincie Zuid-Holland: Relatie tussen participatie en vertrouwen in openbaar bestuur - Kennis - Zuid-Holland.

Eerder nieuwsbericht over dit onderzoek op onze website: Onderzoek naar effect burgerparticipatie op vertrouwen in openbaar bestuur.