Spelen emoties een rol bij laaggeletterdheid?

Volgens Paula Gouw is het belang van de Week van de Alfabetisering niet te onderschatten. 'Door de vele activiteiten komt laaggeletterdheid op allerlei manieren in het nieuws. Je zou verwachten dat iedereen wel weet hoe groot het probleem in Nederland is, maar dat valt vies tegen. Als ik mensen vertel over mijn onderzoek, dan hoor ik vaak: 'Zijn er in Nederland dan nog mensen die moeite hebben met lezen en schrijven?'. Ofwel: 'Ik ken niemand die laaggeletterd is. Dat komt in mijn omgeving niet voor'. Gezien het enorme aantal laaggeletterden in ons land is dat eigenlijk onmogelijk. En dat geldt niet alleen voor lezen en schrijven, maar ook voor rekenen en digitale vaardigheden. Ook denken veel mensen dat laaggeletterdheid iets is dat met name voorkomt bij mensen met een andere moedertaal dan het Nederlands. Niets is minder waar. Bewustwording is dus erg belangrijk. Zeker ook voor mensen die wél goed kunnen lezen en schrijven. Vaak gaan mensen naar een cursus met hulp van iemand uit hun omgeving. Het zou heel mooi zijn als iedere geletterde in ons land een laaggeletterde zou kunnen vinden die hij of zij kan helpen om een cursus te gaan volgen of als taalvrijwilliger zelf iemand onder zijn of haar hoede neemt. Daarom is de Week van de Alfabetisering niet alleen gericht op laaggeletterden zelf, maar ook op hun omgeving.'

Nauwelijks onderzoek

Tien jaar geleden ging Paula werken bij het ministerie van OCW, op het dossier volwasseneneducatie. Hierbij ontwikkelde zij beleid voor de thema’s laaggeletterdheid en VAVO (Voortgezet Algemeen Volwassenenonderwijs). 'Ik vond het belangrijk om bij te kunnen dragen aan de mogelijkheden om op latere leeftijd alsnog een diploma voortgezet onderwijs te kunnen halen of een lees- en schrijfachterstand weg te kunnen werken. Zelf heb ik ook op het VAVO gezeten en hier mijn VWO gehaald. Dit was voor mij de toegang voor mijn latere studies Economie, Onderwijswetenschappen en Psychologie bij de Open Universiteit. De kans om op een latere leeftijd een achterstand weg te kunnen werken is dus heel belangrijk. Op welk niveau dan ook. Bij het ontwikkelen van het beleid voor laaggeletterden kwam ik er achter dat er nauwelijks onderzoek was gedaan naar deze groep. Ook internationaal niet. En als er al onderzoek werd gedaan, dan was dit vooral gericht op de doelgroep die Nederlands als tweede taal heeft en niet op volwassenen die moeite hebben met lezen en schrijven in hun moedertaal. Daardoor is het lastig om aan te tonen wat werkt en wat niet en waarop beleid moet worden ingezet.'

Dappere mensen

In haar periode bij OCW ontmoette Paula veel laaggeletterden. ‘Dappere mensen die vaak alle moed bij elkaar moesten rapen om weer terug te gaan naar school om hun lees- en schrijfvaardigheden te verbeteren. Veel verhalen waren erg emotioneel. Mensen die zich schaamden, angst hadden en zich schuldig voelden. Velen hadden de moed al opgegeven dat ze ooit goed zouden kunnen lezen en schrijven. Ik wilde graag iets betekenen voor deze groep en besloot om onderzoek te gaan doen, zodat meer feiten boven water komen en het beleid en onderwijs meer op feiten kan worden gebaseerd. Met het doel het aantal mensen dat moeite heeft met lezen en schrijven sterk te verminderen. Dat was de reden dat ik een voorstel indiende bij het NRO voor een subsidie voor mijn onderzoek en deze uiteindelijk ook kreeg.’

Onderzoek

Aan de Open Universiteit worden verschillende onderzoeken naar laaggeletterdheid uitgevoerd. Op dit moment zijn dat met name onderzoeken naar de invloed van emoties bij het leren lezen. Paula: ‘Emoties spelen zo’n grote rol in alle verhalen die ik hoorde en er is veel te weinig aandacht voor. Dit is onterecht en de reden dat ik mijn onderzoek daarop wilde richten. Dit najaar geven we trainingen aan enkele klassen, waarbij de cursist leert om emoties veroorzaakt door de vaak negatieve ervaringen met lezen in het verleden bespreekbaar te maken. Hoe je om kunt gaan met emoties, hoe je vervelende gedachten, bijvoorbeeld je zorgen maken, onder controle kunt krijgen. Daarnaast nemen we interviews af met laaggeletterden om uit te vinden of ze laaggeletterdheid zelf wel een probleem vinden, of ze behoefte hebben aan ondersteuning en zo ja, welke. De interviews worden afgenomen door een onderzoeker van de OU en een taalambassadeur van de Stichting ABC, de belangenvereniging van (ex-)laaggeletterden. De taalambassadeur, die zelf ook laaggeletterd was, weet namelijk uit eigen ervaring hoe belangrijk het is om naar cursus te gaan en stelt betere vragen dan de onderzoeker. In januari starten we met een onderzoek naar de oogbewegingen van laaggeletterden, om te kijken of we ook op deze manier het leesniveau van mensen kunnen bepalen en of kleine verhogingen in het leesniveau snel gezien kunnen worden.’

Emoties

Alle onderzoeken voert Paula zelf uit, samen met collega-onderzoekers, taaldocenten en taalambassadeurs. 'Op dit moment ben ik bezig met het ontwikkelen van een training om leesemoties te verminderen. Dit doe ik samen met een docent van het Kellebeek College in Noord-Brabant. Daarnaast nam ik vorige maand interviews af, samen met een oud-taaldocent en taalambassadeurs. Exacte resultaten heb ik nog niet, maar ik zie bij de interviews wel dat mensen veel verschillende emoties hebben rondom lezen. Met name volwassenen met Nederlands als moedertaal. Ik merk dat emoties een hele grote rol spelen en dat hier zowel in de klas als in het beleid te weinig aandacht voor is. Leesangst kan bijvoorbeeld zulke grote vormen aannemen dat het tot lichamelijke klachten leidt en het kan een drempel vormen om naar een cursus te gaan, evenals schaamte. Meer onderzoek naar de invloed van emoties bij het lezen is dan ook noodzakelijk, net als naar de verschillen tussen cursisten met Nederlands als moedertaal en als tweede taal. Steeds minder gaat de aandacht uit naar cursisten die Nederlands als moedertaal hebben. Dat is opmerkelijk, want deze groep is veruit het grootst. Wellicht komt het omdat deze groep minder herkenbaar en dus ook lastiger vindbaar is.'

Oproep

Paula doet graag een oproep aan mensen die vermoeden dat iemand in hun omgeving moeite heeft met lezen en schrijven. 'Spreek deze mensen eens aan. Vaak durven ze zelf het gesprek niet aan te gaan en met jouw interesse kun je deze mensen een steuntje in de rug geven om hun lees- en schrijfniveau te verbeteren en daardoor nieuwe kansen te creëren. Want zonder een basisniveau lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden is en wordt het steeds moeilijker om je in onze maatschappij staande te houden.'