Nederland mag dan in de energietransitie niet tot de mondiale koplopers behoren, in de overgang naar een circulaire economie is dat anders en geldt ons land als gids. De mindset schuift in hoog tempo van een lineair model van winnen-maken-gebruiken-weggooien naar een duurzame en circulaire versie waarin we niets meer weggooien en alleen hernieuwbare energie gebruiken. Zover moet het al zijn over minder dan dertig jaar. Waarmee de lat heel hoog ligt en de urgentie meteen helder is.

Urgentie

'Er is geen tijd meer te verliezen', beaamt universitair docent van de faculteit Managementwetenschappen Petra Neessen. Zelf woont ze in een energieneutraal huis op het Noord-Limburgse platteland. 'Grondstoffen worden steeds schaarser. Bepaalde essentiële grondstoffen raken gewoon op. We putten de aarde in hoog tempo uit. Als we zo doorgaan komt onze leefomgeving in gevaar. Willen we de groeiende wereldbevolking onderdak en voedsel bieden, dan is circulariteit een voorwaarde. Dat betekent nieuwe producten ontwerpen en maken met gebruikte grondstoffen die telkens worden gerecycled, al dan niet in een andere vorm of voor een ander doel.'

Consequenties

Bedrijven en overheden beseffen heel goed dat het roer om moet, stelt Neessen in haar proefschrift Closing the loop, intrapreneurship and circular purchasing. Maar dat vergt tijd, veel tijd, want de consequenties zijn groot. 'Productieprocessen gaan op de schop, afvalstromen worden grondstoffenstromen, logistieke processen veranderen. De positie van inkopers bij zowel overheden als bedrijven is daarbij essentieel. Zij gaan over de aanschaf van materialen, componenten, grondstoffen en spullen. Zij kunnen dus kiezen voor circulaire producten.'
Maar zo eenvoudig als het klinkt is het niet, leerde Petra Neessen tijdens haar onderzoek en in gesprekken met ondernemers en beslissers. Voor kennisnetwerk inkoop, contract- en supply management NEVI schreef ze een handleiding in zeven stappen om organisaties en inkopers houvast te geven.

1. De inkoper als intrapreneur

'Ondernemerschap, een duurzame mindset en kennis over de circulaire economie zijn onmisbare kenmerken van een succesvolle circulaire inkoper', zegt Neessen. Het is de intrapreneur in loondienst die denkt en handelt als een ondernemer. Bereid is om nieuwe markten en mogelijkheden te onderzoeken en soms tegen de stroom in roeit en tegenslagen incasseert. Niet eenvoudig, want circulariteit is relatief nieuw. Alleen als er draagvlak is binnen de organisatie, tijd, support van het management en een bepaalde structuur dan lukt het om de stap te maken.'

2. Een duidelijke richting

'Een organisatie moet bereid zijn om innovatief te denken en al in de designfase stappen te zetten naar circulair inkopen. Duurzame ambities uitspreken werkt stimulerend. Het management overtuigt budgethouders en andere stakeholders om duurzame keuzes te maken. Dat geeft de inkoper handvatten om circulaire initiatieven door te zetten. Het vieren van successen en het delen van kennis horen hier ook bij. Het geeft energie en creëert bewustzijn bij inkopers, budgethouders én management.'

3. Verminder de complexiteit

Inkopers vinden het vaak lastig om circulair inkopen te definiëren. Neessen: 'Wat is circulair inkopen en hoe verschilt dit van duurzaam inkopen? Hoe kan je het meten? Waar moeten we op letten? Hoe moeten we het regelen met leveranciers? Voor organisaties, kennisnetwerken en overheid ligt hier een grote taak. Een van de manieren is om de markt open te benaderen. Geef leveranciers de mogelijkheid met innovatieve ideeën te komen.'

4. Maak van budget geen breekpunt

'Circulair geproduceerde materialen zijn of lijken op het eerste gezicht vaak duurder. Dit hoeft niet zo te zijn als je kijkt naar kosten over de totale levensduur. Een duurzame investering kan later renderen. Budget blijft wel een dominante reden om niet te kiezen voor een circulaire optie. Een inkoper moet dus de ruimte hebben om de juiste balans te vinden tussen duurzaamheid en budget.'

5. Geef inkopers autonomie

'We zien dat circulaire inkopers meer nadruk leggen op hun eigen mogelijkheden en minder op het feit dat ze afhankelijk zijn van wat de budgethouders vinden. Elke dag komen nieuwe producten op de markt, er zijn duizenden ideeën en plannen. Vind daarin je weg maar eens als inkoper. Meer autonomie stimuleert ondernemend gedrag.'

6. Zorg voor duidelijk contractmanagement

Afval bestaat niet in een volledig circulaire economie. 'Inkopers denken vaak alleen aan het inkoopmoment. Maar bij circulaire producten is het juist van belang om verder te kijken, dus tot aan het einde van de gebruikersduur. Is het mogelijk om terug te leveren? Duidelijk contractmanagement voorkomt weggooien omdat niemand meer weet wat er afgesproken is.'

7. Geef inkopers voldoende tijd

'Inkopers hebben het druk, moeten snel beslissingen nemen. De tijd ontbreekt om een goede marktverkenning te doen en circulaire opties te verkennen. Ook zijn inkopers vaak niet op de hoogte van alle mogelijkheden in de markt of is een bepaald volume nog niet beschikbaar waardoor sommige initiatieven niet van de grond komen.'

Gaat het lukken: een circulaire economie in 2050?

Daar durft Petra Neessen niet volmondig ja op te antwoorden. 'Zoveel factoren spelen een rol. We moeten er rekening mee houden dat de lat misschien te hoog ligt. Anderzijds: elke stap is er één. Elke organisatie of bedrijf dat bezig is met circulariteit is winst. Het gaat ook om bewustzijn. En ja, het zou prachtig zijn als de hele wereld mee zou doen. Maar als we fatalistisch blijven en zeggen dat het 'toch niet lukt', tja dan komen we nooit ergens. Zelf zie ik nog meer dan voldoende onderwerpen op circulair vlak voor verder onderzoek. Mooi is dat aan de Open Universiteit veel beslissers studeren, mensen die in hun baan het verschil kunnen maken. Wij kunnen ze direct voeden met de nieuwste inzichten in duurzaamheid en circulariteit.'

Over Petra Neessen

Dr. Petra Neessen (1987) studeerde Psychologie aan de Universiteit Maastricht waar ze een master Arbeids- en Organisatiepsychologie afrondde. In Wageningen rondde ze een tweede master Dierwetenschappen af. In 2014 begon ze bij de Open Universiteit en promoveerde op het onderzoek Closing the loop, intrapreneurship and circular purchasing aan de faculteit Managementwetenschappen. Op dit moment is Neessen universitair docent Ondernemerschap en circulaire economie bij de vakgroep Strategisch Management.

Lees meer artikelen

Tekst: Jos Cortenraad
Fotografie: Janine Cranshof