Destigmatisering van psychische aandoeningen. Boeken we vooruitgang?
De geschiedenis van de sociale beweging van naasten van mensen met een psychische aandoening in Nederland is het overkoepelende onderwerp van Irenes proefschrift. Dat concentreert zich op de periode van pakweg 1960 tot 2000. Irene: 'In deze periode is veel veranderd voor deze mensen en hun naasten. Dat heeft onder andere te maken met het beleid in de geestelijke gezondheidszorg, dat mede onder druk van (ex-)patiënten en hun naasten flink is aangepast. Een halve eeuw geleden werden mensen met een psychische aandoening bijvoorbeeld sneller en langer opgenomen dan tegenwoordig - velen zelfs levenslang.'
Uitsluiting
'De psychiatrische ziekenhuizen lagen bovendien vaak in afgelegen natuurgebieden. Dat was misschien goed om tot rust te komen, maar het betekende ook uitsluiting. Vanaf de jaren 70 is het idee opgekomen om mensen zo weinig en zo kort mogelijk op te nemen, zodat ze deel blijven uitmaken van de samenleving. Huisvesting van voormalige patiënten in wijken heeft op grote schaal plaatsgevonden. Helaas is sociale inclusie geen automatisch gevolg gebleken. Dat heeft onder meer te maken met stigmatisering: door de vooroordelen over psychische aandoeningen worden mensen nog steeds buitengesloten.'
Een strijdbare naaste
'Een van de vroegste organisaties die centraal staan in mijn historisch onderzoek is Stichting Pandora. Die werd opgericht in 1964 door de schatrijke Nederlands-Amerikaanse zakenman Arnold van Ameringen. Hij deed dat omdat hij had meegemaakt hoe negatief zijn echtgenote werd bejegend door mensen in hun omgeving nadat ze was opgenomen in een psychiatrische instelling. Daardoor werd hij geconfronteerd met de vooroordelen rond psychiatrische patiënten. Stichting Pandora probeerde daar verandering in te brengen, onder andere met de destijds bekende spiegelende poster waarop stond: 'ooit 'n normaal mens ontmoet? en…, beviel 't?' Dat het een hele strijd zou zijn, daar was Van Ameringen zich heel goed van bewust. 'Het idee dat geesteszieken ongeneeslijk, gevaarlijk en onvoorspelbaar zijn, moet je eruit sláán', was dan ook een gevleugelde uitspraak van hem.'
Meer begrip
'In de jaren 70 kwamen naasten en (ex-)patiënten in opstand tegen stigmatisering en tegen barre omstandigheden en slechte behandelingen in de ggz. Sindsdien zijn zowel de omstandigheden als de behandelmethoden door de toename van kennis sterk verbeterd. Of de mate van stigmatisering evenredig is afgenomen, is maar hoe je het bekijkt. Het aantal mensen met een diagnose zoals burn-out, depressie, ADHD enzovoorts is flink gegroeid, en de openheid daarover ook. Dergelijke psychische aandoeningen zijn een vertrouwd verschijnsel geworden en minder met stigma beladen.'
Destigmatisering blijft nodig
'Desondanks zijn er nog altijd groepen cliënten die op minder begrip kunnen rekenen. Mensen met een verslaving bijvoorbeeld worden daarop aangekeken onder het motto dat ze er ooit zelf voor hebben gekozen om te gaan gebruiken. Of neem mensen die een psychose meemaken. Geweldsincidenten met een psychotische dader komen groot in het nieuws en zetten de toon. Maar het overgrote deel van de mensen met een psychose is nooit gewelddadig. Zij zijn eerder zelf kwetsbaar voor geweld door anderen. Het is daarom belangrijk dat we ons blijven inzetten voor destigmatisering. Vooral als je bedenkt dat in Nederland zo’n 40% van de mensen in de loop van hun leven te maken krijgt met een psychische aandoening.'
Online symposium
Naar aanleiding van Irenes promotieonderzoek vindt vrijdag 18 juni 2021 van 12.30 - 16.45 uur een online symposium plaats onder de titel 'De hokjes voorbij. Inclusie en destigmatisering rond psychische problematiek vanuit verschillend perspectief'. De Open Universiteit organiseert dit symposium in samenwerking met Samen Sterk zonder Stigma en Kenniscentrum Phrenos. Deze laatste twee instellingen hebben in 2018 het Kennisconsortium Destigmatisering en sociale inclusie opgericht.
