Trump en Corona
De coronapandemie stelt overheden voor veel uitdagingen. Veel van die uitdagingen zijn van medische aard. Maar zoals bij bijna alles in de maatschappij het geval is, heeft de pandemie ook tal van juridische aspecten. Eén van die aspecten speelt exclusief in federale stelsels: Welke bestuurslaag is bevoegd om welke maatregelen te nemen ten tijde van een pandemie? President Trump claimde in april de 'totale autoriteit' te hebben over de corona-maatregelen in de Verenigde Staten. Klopt dat? In deze column werp ik een blik op de verdeling van overheidsbevoegdheden aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.
Federalisme en unitarisme
Federalisme is een politiek systeem waarin overheidsbevoegdheden zijn verdeeld tussen de nationale (federale) overheid en subnationale overheden (de deelstaten). Het is één van de twee meest voorkomende manieren waarop staten worden ingericht. De andere is unitarisme (eenheidsstaten). In dat systeem ligt de overheidsmacht bij de centrale overheid (al kan die er wel voor kiezen om bevoegdheden te delegeren). Federalisme is een vorm van verticale machtenscheiding (met horizontale machtenscheiding wordt bedoeld de verdeling tussen de wetgevende, uitvoerende, en rechterlijke macht). Het idee achter alle vormen van machtenscheiding is dat door bevoegdheden te verspreiden over verschillende lagen een (te) grote concentratie van overheidsmacht wordt tegengegaan. Bekende voorbeelden van federale staten zijn Duitsland en de Verenigde Staten.
Welk niveau?
Een belangrijke vraag binnen federale stelsels is: Welk niveau (deelstaat of federaal) heeft de bevoegdheid om welk beleid te bepalen?
Laten we het Amerikaanse federalisme eens nader bekijken. Van sommige onderwerpen is de regulering overduidelijk toebedeeld aan de nationale overheid. Het gaat dan om interstatelijke kwesties of om onderwerpen die de natie als geheel aangaan. Voorbeelden vinden we op het gebied van handel en oorlogsvoering. Zo lezen we in 'Article 1 Section 8' van de Constitutie onder andere:
'The Congress shall have Power (…) To regulate Commerce with foreign Nations, and among the several States (…) To declare War (…) To provide and maintain a Navy'
Bevoegdheden die niet zijn toegekend aan de nationale overheid zijn voorbehouden aan staten. Dat bepaalt het 'Tenth Amendment':
'The powers not delegated to the United States by the Constitution, nor prohibited by it to the States, are reserved to the States respectively, or to the people.'
Corona: nationale of lokale bevoegdheid?
Soms is er onduidelijkheid over de bevoegdheidsverdeling of wordt er getwist over wie welk beleid mag bepalen. Recent speelde dit in de Verenigde Staten bij de maatregelen over het coronavirus, dat ongenadig hard heeft toegeslagen in tal van staten. Op het moment van schrijven van deze column tellen de Verenigde Staten ruim een miljoen besmettingen en ruim 80.000 doden als gevolg van COVID-19, de ziekte veroorzaakt door het coronavirus.
Wie bepaalt of winkels, fitnesscentra en restaurants weer open mogen omdat dat goed is voor de economie, of juist gesloten moeten blijven om de virusverspreiding tegen te gaan? Is dat aan de nationale overheid (en zo ja, is dat aan de President of het Congres?) of is dat aan de deelstaten (bijvoorbeeld aan de gouverneurs, het hoofd van de uitvoerende macht in een deelstaat)?
Trumps 'total authority'?
In april 2020 gooide President Trump de knuppel in het hoenderhok. Over het al dan niet opheffen van corona-maatregelen zei Trump tijdens een persconferentie 'total authority' te hebben. De Amerikaanse nieuwszender CNN citeert Trump als volgt:
'When somebody’s the President of the United States, the authority is total, and that’s the way it’s got to be (…) The authority of the President of the United States having to do with the subject we’re talking about is total. (…) (Local governments) can’t do anything without the approval of the President of the United States.'
Trumps claim werd door veel juristen en commentatoren tegengesproken. John Yoo, hoogleraar aan de Universiteit van Californië (Berkeley), schrijft:
'(U)nder our federal system, Washington, D.C., has only limited powers to respond to a pandemic. The Constitution grants the national government a limited set of enumerated powers. Stopping the spread of disease is not among them.
(…)
Our Constitution’s division of the authority may lead to a slow initial response, as Washington and the states jostle for authority or wait for the other to act. But that is by design. The Founders recognized that the states would exercise primary authority over most aspects of daily life, while the federal government would protect national security, conduct foreign relations, and handle truly national problems.'
Interessant in dit verband is een artikel van Walter Olson dat verscheen in de Wall Street Journal. Net zoals Yoo geeft Olson aan: 'The lockdown and closure orders were issued by state governments, and the president doesn’t have the power to order them to reverse their policies.' Olson geeft bovendien vier redenen waarom staten juist beter dan de nationale overheid in staat zijn corona-maatregelen te nemen. (i) Staten hebben een beter beeld van de beschikbare hulpmiddelen in de staat. (ii) Staten kunnen de lokale risico’s beter inschatten (bijvoorbeeld: zijn disco’s of kerken risicozones?) en waarschuwingen daarop toespitsen. (iii) Staten kunnen beter inschatten wat prioriteit heeft. (iv) Staten kunnen sneller fouten herstellen. De lijntjes naar lokaal niveau en de gouverneur zijn een stuk korter dan die naar de President en de 'White House Coronavirus Task Force.'
Trumps claim over 'total authority' wordt dus ernstig betwist. Noch afgezien van de juridische kwestie, zou het niet presidentiëler zijn geweest als Trump het signaal had gegeven dat de verschillende overheidslagen intensief met elkaar moeten samenwerken en elkaar steun verlenen om het coronavirus onder de duim te krijgen?
Tom Herrenberg is universitair docent Staatrecht en Rechtstheorie aan de Open Universiteit. Hij is onder meer betrokken bij de cursus Constitutionele rechtsvergelijking (RB3102) van de Faculteit Rechtswetenschappen van de Open Universiteit. In deze uitdagende cursus staat de vergelijking van constitutionele systemen centraal. Je verdiept je in een aantal staatsrechtelijke kernbegrippen zoals constitutionalisme, rechtsstaat en democratie. Ook bestudeer je in vergelijkende context onder meer de verschillen tussen eenheidsstaten en federaties, de Britse en Amerikaanse constituties, en parlementaire en presidentiële systemen.
