Keuzesessies ronde 1

1. Wat doet de corona-pandemie met stigma?

• Wat is het doel? Onderzoeken wat de positieve en de negatieve effecten van de corona-pandemie zijn op stigma, tot nu toe en op de lange termijn.
• Voor wie? Iedereen die geïnteresseerd is in reflectie op dit thema.
• Door wie? Andrea Grauvogl (praktijkondersteuner ggz in de huisartsenpraktijk, universitair docent psychologie Open Universiteit), Marie-Jeanne van der Ploeg (specialist eenzaamheid, ambassadeur Samen Sterk Zonder Stigma), Hanneke Felten (projectleider en onderzoeker Movisie). Gespreksleider: Marjan Nijkamp (universitair docent psychologie Open Universiteit).

Welke impact heeft de corona-pandemie op stigma rond psychische problemen? Sommige mensen ervaren negatieve gevolgen: zij ervaren meer eenzaamheid, afstand en onbegrip. Andere mensen merken juist een positief effect: zij ervaren dat iedereen het geestelijk moeilijk heeft en dat psychische problemen daardoor normaler lijken te worden. In deze rondetafelsessie inventariseren een ervaringsdeskundige, een hulpverlener en een onderzoeker deze effecten en bespreken zij de gevolgen die zij verwachten op de lange termijn.

2. Jij mag niet naar mijn feestje komen: Het ontstaan van stigma in de kindertijd

• Wat is het doel? Ontdekken wat de oorzaken en achtergronden zijn van stigmatisering en vooroordelen bij kinderen.
• Voor wie? Iedereen die geïnteresseerd is in het ontstaan van stigmatisering en vooroordelen in de kindertijd.
• Door wie? Judi Mesman (hoogleraar in de interdisciplinaire studie van maatschappelijke uitdagingen Universiteit Leiden), Vicky Bergman (ambassadeur Samen Sterk Zonder Stigma).

Kinderen zijn al jong in staat om zichzelf en anderen in te delen in allerlei groepen die belangrijk zijn in hun dagelijks leven. De jongens en de meisjes, de kinderen die wel of niet aan de ramadan doen, de voetballers en de hockeyers, de onderbouw en de middenbouw. En kinderen horen dus ook bij verschillende groepen tegelijkertijd. Welke groepsindeling ertoe doet hangt af van de situatie: soms mag of wil je wel meedoen en andere keren niet. Stigma is aan de orde als een kind niet mag meedoen omdat het eigenlijk altijd anders is dan de meerderheid, en als niemand precies kan uitleggen waarom dat kind er niet bij hoort. 

Het gaat dan vaak om een kind dat net anders reageert in een groep dan andere kinderen. Dat de sociale spelregels niet goed lijkt te begrijpen. Dat elke ochtend een uur niet in de klas is maar een ‘speciale’ les krijgt. Niemand zegt het hardop, maar toch valt het kind in negatieve zin op. Het wordt niet uitgenodigd op feestjes. Niet gekozen bij gym. Niet betrokken bij een spelletje. In deze sessie maken een hoogleraar samen met een ambassadeur van Samen Sterk Zonder Stigma expliciet wat meestal impliciet blijft. Hoe en waarom ontstaat stigmatisering bij kinderen? En wat kunnen volwassenen doen om stigmatisering te voorkomen?

3. Destigmatisering in de ggz

• Wat is het doel? Bewustwording van hoe je als hulpverlener onbedoeld kunt stigmatiseren, handvatten krijgen voor hoe je als hulpverlener en als opleider juist bij kunt dragen aan destigmatisering
• Voor wie? Hulpverleners en opleiders in de ggz, iedereen die daarvoor in opleiding is, en in het algemeen geïnteresseerden in hoe stigmatisering en destigmatisering in de ggz werkt.
• Door wie? Arjan Bos (hoogleraar klinische psychologie Open Universiteit en bestuurslid RINO Zuid), Madeleine Rijckmans (gz-psycholoog, Fivoor), Marc de Craen en Pieter Kusters (oud-cliënten reguliere en forensische zorg). Gespreksleider: Sabine Klaver (psycholoog en podcastmaker).

Ook binnen de ggz is er sprake van stigmatisering van mensen met een psychische aandoening, al is dat vaak onbedoeld en onbewust. Uit onderzoek van het Trimbos-instituut uit 2019 bleek dat ongeveer de helft van hen te maken heeft gehad met stigmatisering door hulpverleners, bijvoorbeeld in taalgebruik of bejegening. En uit internationaal onderzoek komt vaak naar voren dat ongeveer een kwart van de stigma-ervaringen van mensen met een psychische aandoening wordt opgedaan in de ggz. Dat kan afbreuk doen aan de therapeutische relatie en herstel in de weg staan. Omgekeerd kunnen hulpverleners juist ook een belangrijke rol spelen bij het reduceren van het stigma rondom psychische aandoeningen. In deze sessie gaan we op zoek naar een antwoord op vragen als: waar moet je je als hulpverlener van bewust zijn, hoe voorkom je dat je onbedoeld mensen stigmatiseert, en hoe kun je als professional of opleider juist bijdragen aan destigmatisering?

Na een inleiding over het thema volgt een interview met een hulpverlener en twee ervaringsdeskundigen over hun ervaringen met stigmatisering en destigmatisering. 
Deze workshop is een samenwerking tussen Open Universiteit en RINO Zuid.

4. Framing en stereotype beeldvorming in de media

• Wat is het doel? Ontdekken hoe framing in de media werkt als het gaat om mensen met ernstige psychische aandoeningen, hoe je die frames kunt doorzien en (waar nodig) ontmantelen. Daarnaast leer je hoe je taal destigmatiserend kunt inzetten.
• Voor wie? Mediaprofessionals, zorgprofessionals en ervaringsdeskundigen die met de media te maken krijgen, en ieder ander die geïnteresseerd is in hoe media bijdragen aan beeldvorming.
• Door wie? Judith de Laat en Kees Dijkman (communicatieadviseurs Samen Sterk Zonder Stigma).

In de media kom je vaak berichten tegen over mensen met een psychische aandoening. De toon en de inhoud van die berichten verschilt nogal. Mensen met veel voorkomende psychische aandoeningen zoals depressies of angststoornissen kunnen in de berichtgeving vaak op veel sympathie rekenen. Ook mensen met aandoeningen die meer een kwestie van karakter lijken (zoals autisme) worden vaak met mededogen (en soms zelfs met enige bewondering) beschreven. Dat is anders voor mensen met aandoeningen die psychoses kunnen veroorzaken (zoals schizofrenie of bipolariteit), voor mensen met ernstige verslavingsproblematiek en voor mensen met persoonlijkheidsstoornissen zoals borderline of psychopathie. Zij worden in de nieuwsmedia vrijwel uitsluitend geframed als (potentieel) gevaarlijk, overlast gevend, een risico voor zichzelf en hun omgeving. Hoe komt dat? En kan het anders? Daarover gaat deze sessie.

5. Trek het je niet aan: Zelfstigma bij mensen met psychische aandoeningen

• Wat is het doel? Ontdekken wat zelfstigma is, wat de negatieve gevolgen zijn en wat je ertegen kunt doen.
• Voor wie? Iedereen die persoonlijk of professioneel geïnteresseerd is in zelfstigma: vooroordelen over een bepaalde groep mensen waar jij toe behoort op jezelf betrekken en geloven dat ze waar zijn. 
• Door wie? Anne van Winkelhof (ambassadeur Samen Sterk Zonder Stigma en ervaringswerker Antes), Sarita Sanches (senior stafmedewerker onderzoek en beleid Phrenos), Marieke van Keeken (HOP-facilitator en ervaringsdeskundig adviseur).

Zelfstigma treedt op als iemand de negatieve overtuigingen die in het algemene publiek leven over bepaalde groepen burgers op zichzelf betrekt en gelooft dat deze waar zijn. Dit komt veel voor bij mensen met psychische aandoeningen en verslavingsproblematiek en leidt tot minder zelfvertrouwen, minder empowerment, een lagere kwaliteit van leven en meer symptomen. Ook staat zelfstigma mensen in de weg bij het zoeken van hulp. In deze sessie verkennen we wat zelfstigma inhoudt, welke gevolgen het heeft en hoe je het bij jezelf kunt tegengaan met interventies als Photovoice, Narrative Enhancement and Cognitive Therapy (NECT) en Honest Open and Proud (HOP).

Keuzesessies ronde 2

1. Wat kun je zelf doen tegen stigma?

• Wat is het doel? Je inspireren om na te denken wat jij in jouw rol in de samenleving kunt doen tegen stigma. 
• Voor wie? Iedereen
• Door wie? Jacqueline Gebe (ervaringsdeskundige Parnassia), Jessica Rits (communicatieadviseur), Ron van den Heuvel (ervaringsdeskundig participatiecoach), Monique Kamphuis (leerkracht basisonderwijs). Gespreksleider: Judith de Laat (communicatiemanager Samen Sterk Zonder Stigma).

In deze rondetafelsessie gaan mensen met verschillende rollen in de samenleving met elkaar in gesprek over wat je zelf, vanuit jouw rol, kunt doen om stigma tegen te gaan. Wat kan je bijvoorbeeld doen als je leerkracht bent, of hulpverlener, of werkzoekende? En wat kunnen we als burgers allemaal doen, bijvoorbeeld in onze eigen wijk?

2. Van wie is dit verhaal? Stigma en vertelperspectief in films en andere (non-)fictie

• Wat is het doel? Makers uit de media en de culturele sector helpen om stereotypen te vermijden bij het vertellen van verhalen over mensen met psychische problemen.
• Voor wie? (Aankomende) filmmakers, documentairemakers, journalisten, schrijvers, kunstenaars en iedereen die dit onderwerp interesseert.
• Door wie? Femke Kok (universitair docent filosofie Open Universiteit), Gemma Blok (hoogleraar moderne geschiedenis Open Universiteit).

Wil je als maker aan de slag met een verhaal over iemand met psychische problemen, dan loop je al snel tegen allerlei vragen aan. Van wie is een verhaal? Wat als het persoonlijke verhaal van de een stigmatiserend werkt voor een ander? Is het een kwestie van rechtvaardigheid dat de mensen over wie het gaat gerepresenteerd worden in het maakproces, of kan de maker die passeren door zich te beroepen op de artistieke vrijheid? 

We bespreken deze vragen aan de hand van twee films die internationaal tot heftige discussies hebben geleid: Music (2021) geregisseerd door zangeres Sia, over een ex-verslaafde jonge vrouw die de voogdij krijgt over haar autistische zusje; en Platzspitzbaby (2020), geschreven door Michelle Halbheer, het levensverhaal van een dochter van een heroïneverslaafde moeder. We willen daarmee handvatten bieden aan makers om hun afwegingen te maken.

3. Beter in beeld: destigmatisering in de nabije leefomgeving

• Wat is het doel? Verkennen wat je als (toekomstige) professional zelf kunt doen aan het destigmatiseren van de directe leefomgeving van mensen met psychische aandoeningen en samen met de andere deelnemers een concreet destigmatiseringsprogramma opzetten.
• Voor wie? Iedereen die meer wil weten over en bij wil dragen aan destigmatisering in de directe leefomgeving van mensen met psychische aandoeningen.
• Door wie? Suzan Oudejans (onderzoeker, coördinator Kennisconsortium Destigmatisering en sociale inclusie) en Sarita Sanches (senior stafmedewerker onderzoek en beleid Phrenos).

Mensen met (ernstige) psychische aandoeningen wonen steeds vaker midden in de samenleving. De zorg komt naar hen toe, in hun woning, in hun wijk. En ze hebben net zoals iedereen contact met vrienden, familie en andere mensen in hun leefomgeving. Maar gaan die daar wel zo goed mee om? Uit onderzoek blijkt dat we over het algemeen een behoorlijk grote sociale afstand houden tot (jonge) mensen met mentale gezondheidsproblemen. Van een schoonzoon met een psychose of autisme staan veel mensen bijvoorbeeld wel even te kijken. Dat gevoel van afstand komt meestal voort uit onbekendheid. Wat kunnen wij als (toekomstige) professionals zelf doen om die afstand te verkleinen? Tijdens deze sessie gaan we daarvoor zelf een destigmatiseringsprogramma maken. We gebruiken hiervoor als voorbeeld een project uit de wijk Gestel in Eindhoven.

4. To tell or not to tell: Openheid tijdens de studie, stage en op het werk

• Wat is het doel? Ontdekken welk dilemma speelt rondom open zijn over je psychische aandoening en hoe je daarin voor jezelf tot een keuze kan komen.
• Voor wie? Iedereen die persoonlijk of professioneel geïnteresseerd is in openheid over psychische kwetsbaarheden
• Door wie? Kim Janssens en Rebecca Bogaers (promovendi Tilburg University); Lies Korevaar en Jacomijn Hofstra (lectoraat rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen).

Werknemers en studenten met psychische problemen kunnen worstelen met het probleem of ze open moeten zijn over hun psychische aandoening. Open zijn over de aandoening kan positieve gevolgen hebben, zoals begrip en eventuele aanpassingen op het werk of tijdens de studie. Aan de andere kant kunnen er ook negatieve gevolgen aan openheid verbonden zijn, zoals negatieve reacties en discriminatie. Daarnaast zijn er verschillende maten van openheid die overwogen kunnen worden. Je kan open zijn tegen iedereen, of tegen een select gezelschap. Je kan alles vertellen of maar een deel. 

Deze keuzes zijn niet makkelijk, maar er zijn instrumenten die je kunnen ondersteunen om jouw keus te maken. Daarmee maak je kennis in deze sessie. Na een korte presentatie ga je zelf aan de slag met de vraag in hoeverre jij open zou willen zijn over een eventuele psychische aandoening en in welke situatie.

5. Mensenrechten en stigmatisering: de casus van het VN-verdrag Handicap

• Wat is het doel? De relatie tussen mensenrechten en stigmatisering van mensen met een psychische aandoening verkennen én deelnemers inspireren om binnen hun eigen werk en leven hiermee aan de slag te gaan.
• Voor wie? Beleidsmedewerkers, ggz-professionals, medewerkers van overheidsinstellingen, ervaringsdeskundigen en andere geïnteresseerden.
• Door wie? Anita Hubner (psycholoog en ervaringsdeskundige), Jens Glissenaar (projectmedewerker ggz Samen Sterk Zonder Stigma), Ien van der Waal-Krijbolder (Gemeente Utrecht).

We maken in deze sessie kennis met het thema mensenrechten en psychische aandoeningen. Er is nog weinig kennis over de relatie tussen deze twee thema's en hoe stigmatisering van mensen met een psychische aandoening hier een rol in speelt. Wel weten we dat Nederland zich als VN-lidstaat zich heeft gecommitteerd aan het VN-verdrag Handicap – waar mensen met een psychische aandoening ook onder vallen – en we dus als land de afspraken uit het verdrag moeten nakomen. Echter, het VN-verdrag Handicap is in mindere mate uitgewerkt voor mensen met een psychische aandoening. Er is dus op dit punt nog veel verbetering mogelijk, ook als het gaat om stigmatisering.

In deze sessie geven we een introductie van het VN-verdrag Handicap en hoe dat samenhangt met stigmatisering van mensen met een psychische aandoening. Daarbij kijken we ook naar specifieke artikelen uit het verdrag die van toepassing zijn op mensen met een psychische aandoening. Tot slot presenteren we een casus uit de praktijk over hoe de Gemeente Utrecht het VN-verdrag tot uitvoer probeert te brengen.