Ontwerpprincipes helpen studenten informatievaardig worden in het AI-tijdperk
Aanleiding
Informatievaardigheden zijn essentieel in het hoger onderwijs, maar veel studenten missen nog de juiste aanpak. De opkomst van generatieve AI maakt het belang van kritisch denken en verantwoord informatiegebruik alleen maar groter. Met dit onderzoek krijgen docenten concrete handvatten om hun onderwijs toekomstbestendig in te richten.
Zeven ontwerpprincipes
Op basis van een systematische review en meta-analyse van 69 internationale studies hebben onderzoeker Josien Boetje en collega’s zeven ontwerpprincipes geformuleerd. Deze principes, van authentieke leertaken tot procesgerichte feedback, vormen samen het IPS-EDP-model (IPS-Educational Design Principles). Ze helpen docenten bij het ontwerpen van krachtig onderwijs in informatievaardigheden dat werkt in de praktijk.
Studenten worden niet vanzelf informatievaardig
Een van de meest opvallende inzichten is dat studenten niet vanzelf beschikken over de vaardigheden om informatie te zoeken, kritisch te evalueren en deze te verwerken in hun eigen academisch werk. Veel onderwijs gaat hier ten onrechte wél van uit. Het onderzoek onderstreept dat expliciete procesondersteuning onmisbaar is. Dat betekent: begeleiding tijdens het hele informatieprobleemoplossingsproces, bijvoorbeeld via denkstappen, scaffolding, of feedbackmomenten. Pas dan kunnen studenten zelfstandig én kritisch omgaan met digitale informatie en AI-tools.
Het onderzoeksteam
Het onderzoek is uitgevoerd door Josien Boetje, in samenwerking met Bo Sichterman, Stan van Ginkel, Matthijs Smakman en Johan Versendaal. Josien Boetje is als promovenda verbonden aan de Open Universiteit bij de faculteit Bètawetenschappen, vakgroep Informatiekunde. Haar promotor Johan Versendaal is hoogleraar Responsible Information Systems Design bij dezelfde faculteit. Het onderzoeksteam combineert expertise op het gebied van onderwijskunde, informatievaardigheden en AI in het onderwijs.
Meer weten?
Het artikel Design Principles for Developing Information Problem Solving Competence in Higher Education: A Systematic Review and Meta-Analysis is open access gepubliceerd in de Review of Educational Research.
De zeven ontwerpprincipes
- Leeropdracht (learning task)
Zorg voor opdrachten die echt uitdagend zijn en gericht op informatie–probleem oplossen. Bijvoorbeeld: laat studenten een echte, open vraag onderzoeken (in de schoolwereld: laat ze informatie opzoeken, kritisch beoordelen en toepassen). - Instructie (instruction)
Geef duidelijke uitleg voordat studenten aan de slag gaan. Leg uit wat de bedoeling is, wat de criteria zijn, en geef stapsgewijze begeleiding waar nodig. Zo weten leerlingen wat ze moeten doen en waar ze op moeten letten. - Voorbeeldgedrag laten zien (modeling)
Laat zien hoe een goede oplossing eruitziet. Denk aan ‘denken hardop uitleggen’ (denk-stap-voor-stap wat je doet), voorbeelden voordoen, of denken zoals een expert om aan te tonen hoe je informatie verwerkt. - Oefenen (practice)
Geef ruimte om te oefenen. Oefenen maakt vaardigheden sterker — laat leerlingen herhaald aan soortgelijke taken werken zodat ze informatie–probleem oplossen steeds beter leren aanpakken. - Leeractiviteiten (learning activities)
Ontwerp gevarieerde activiteiten: groepsopdrachten, casestudies, spelvormen of rollenspellen. Daarmee kunnen leerlingen informatieproblemen op verschillende manieren onderzoeken, uitleggen en toepassen. - Ondersteuning (support)
Bied hulp wanneer dat nodig is. Denk aan rubrics (beoordelingsschema’s), voorbeeldbronnen, tips voor bronnenonderzoek, peer-feedback of opties voor hulp buiten de les—alles wat leerlingen helpt bij moeilijke stappen. - Feedback (feedback)
Geef leerlingen gerichte terugkoppeling: wat ging goed, wat kan beter en waarom? Feedback is essentieel om hun aanpak te verbeteren en om te leren van fouten.
Door deze principes toe te passen, ontwerp je lessen waarin studenten niet alleen beter worden in wát ze leren, maar ze leren ook hoe ze leren: hoe ze informatie opzoeken, kritisch beoordelen, toepassen en zelfstandig problemen oplossen. Dat draagt bij aan duurzame leerwinst: slimmer denken in plaats van slimmer onthouden.
