Van leerkrachten in het basisonderwijs wordt veel gevraagd. Ze zijn verantwoordelijk voor het opleiden en ook het welzijn van hun leerlingen. Ze hebben te maken met ouders, leiding en inspectie, en werken samen met mededocenten aan schoolontwikkeling en andere projecten. Tegelijkertijd kampt het onderwijs met een teruglopend aantal leerkrachten door de grote uitstroom aan babyboomers die met pensioen gaan en de teruglopende belangstelling voor het beroep. Hierdoor neemt de druk op de huidige leerkrachten alleen maar toe.
Gezondheidsklachten
Door hun grote verantwoordelijkheden en lange dagen lopen leerkrachten inderdaad een risico op gezondheidsklachten. Deze klachten kunnen ontstaan door stressoren in het werk (zoals tijdsdruk en conflicterende belangen), maar ook door de lange dagen met soms weinig pauzes waardoor leerkrachten niet voldoende aan herstel toekomen. Overigens hoeven die gezondheidsklachten niet perse burnout-klachten te zijn; er kunnen ook andere werkstress-gerelateerde klachten optreden, zoals maag- en darmklachten, hartklachten en slaapklachten, die tot extra vermoeidheid zullen leiden. Ook kan de voortdurende activatie (door lange dagen) het afweersysteem ondermijnen, waardoor allerlei andere gezondheidsklachten kunnen optreden of worden versterkt (zoals ontstekingen, astma, reumatoïde artritis). Verminderd welzijn en toegenomen vermoeidheid kunnen op hun beurt ervoor zorgen dat meer ongelukjes gebeuren, zoals een val, die tot blessures en uitval kunnen leiden.
Beter salaris de oplossing?
Gezien hun maatschappelijke rol in de ontwikkeling van de jonge generatie zouden leerkrachten behoorlijk moeten worden beloond. De vraag is of een beter salaris de genoemde gezondheidsklachten kan voorkomen?
Nee, niet direct, want deze klachten zijn vooral een gevolg van de werksituatie en die werksituatie wordt met een hoger salaris niet aangepakt. Weliswaar kunnen leerkrachten zich meer rechtvaardig behandeld voelen, maar algemene onrechtvaardigheidspercepties dragen weinig bij aan stressklachten. Pas als mensen zich onrechtvaardigheid persoonlijk aantrekken (zoals bij een onterechte beschuldiging) liggen stressrisico’s op de loer.
Indirect kan een hoger salaris wel degelijk een verbetering in de situatie van leerkrachten betekenen. Een beter salaris kan leiden tot een verbeterde status van het beroep van leerkracht. Dat kan een positief effect hebben op de instroom van studenten in de opleidingen (Pabo’s) en daarna in het onderwijs. In met name de Scandinavische landen worden docenten al behoorlijk betaald, maar daar zijn de eisen aan de opleiding ook navenant. Door die twee te koppelen ontstaat een heel ander beeld van de leerkracht en wordt de aantrekkingskracht van het beroep groter. Maar het effect van salarisverhoging op statusvergroting en instroom zal pas op langere termijn zichtbaar worden en zal het probleem van nu niet oplossen.
Salarisverhoging kan wel betekenen dat de leerkracht in diens privé situatie meer middelen heeft om hulp in te roepen, bijvoorbeeld bij het schoonmaken van het huis of de opvang van de kinderen. Op die manier kan de belasting van taken na het werk afnemen en blijft er meer tijd over waarin de psychische en fysieke activatie door het werk wordt afgebouwd.
Cruciale rol
Kortom, er is sprake van een complex probleem waarin verschillende factoren, waaronder het salaris en de werkdruk, een rol spelen. Leerkrachten vervullen in ons maatschappelijk systeem een cruciale rol. Ze begeleiden onze kinderen in hun cognitieve, emotionele en sociale ontwikkeling en laten hen kennismaken met het leren én het leren leren . Ze verdienen het respect en ook de beloning die daarbij hoort. En onze kinderen verdienen een leerkracht die kundig en gezond is, die niet overbelast is en die voor diens inzet en betrokkenheid een waardige beloning krijgt. Het is aan de politiek en aan scholen om in gezamenlijkheid aan een constructieve, lange-termijn oplossing van dit complexe probleem te werken.