Roofkunst. Herkomstonderzoek en de verplaatsing van kunstbezit

Roof en de daarmee verbonden verplaatsing van kunstwerken is iets van alle tijden. Sinds de millenniumwisseling is onderzoek naar geroofde kunstwerken echter internationaal in een stroomversnelling terecht gekomen. In 1998 ondertekenden 44 staten, waaronder Nederland, de Washington Principles: men sprak toen af om naziroofkunst te identificeren en een teruggavebeleid op te stellen, want er bleek veel geroofd joods bezit in openbare verzamelingen aanwezig te zijn.
In 2001 is de Nederlandse Restitutiecommissie ingesteld om onafhankelijk advies uit te brengen over individuele restitutieverzoeken. Ook hebben de Nederlandse musea zelf herkomstonderzoek verricht naar mogelijke gevallen van roofkunst in hun collecties. Uit deze initiatieven blijkt een sterk veranderde en nog steeds veranderende houding ten opzichte van specifieke vormen van roofkunst. Exemplarisch is Maria Altmanns strijd tegen de Oostenrijkse staat om geroofde schilderijen van Klimt terug te krijgen die in de film Woman in Gold met Helen Mirren grote bekendheid verwierf. Sindsdien gaat er geen week voorbij waarin niet nieuwe claims op tijdens het nationaalsocialisme verplaatste kunstwerken worden ingediend. Het gaat dan altijd om de vraag in hoeverre er wel of niet sprake is van ‘roofkunst.’
Zulke kunstwerken nemen een centrale plaats in deze cursus in want onderzoek naar de herkomst ervan is nog steeds in volle gang en zal ook in de toekomst een grote rol blijven spelen in culturele instellingen zoals musea, bibliotheken en archieven, in restitutiecommissies, het galerie- en veilingwezen en de advocatuur. Ze zullen in deze cursus in een historisch en theoretisch context worden geplaatst.
Herkomstonderzoek is een gespecialiseerde discipline die, naast kunst- en cultuurhistorische en methodische kennis, ook veel praktijkoefening vereist. Experts verbonden aan het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zullen daarom een masterclass en een workshop over de praktijk van herkomstonderzoek geven.

Leerdoelen
Algemeen:
- Een onderzoek kunnen opzetten en realiseren;
- Een wetenschappelijk rapportage (3500 woorden) kunnen schrijven die reflecteert op de bestudeerde literatuur en die aan de vakspecifieke wetenschappelijke en taalkundige eisen voldoet;
- De resultaten van het onderzoek mondeling kunnen presenteren voor een (kritisch) publiek.

Specifiek:
- Kennis van en inzicht verwerven in aan de Tweede Wereldoorlog (deels ook aan koloniale contexten) gerelateerd herkomstonderzoek, zowel met betrekking tot belangrijke theoretische en historische aspecten daarvan als ook met betrekking tot de hedendaagse praktische omgang daarmee;
- Kennis van en inzicht verwerven in de veranderende politieke, institutionele, juridische en morele opvattingen ten aanzien van roofkunst en restitutie;
- Verworven kennis en inzichten kritisch kunnen toepassen op een zelf te selecteren en te onderzoeken kunstwerk;
- Relevante (archivalische) bronnen daarvoor kunnen opsporen;
- Uit wetenschappelijke archieven en databases selecties kunnen maken van voor onderzoek en vraagstelling relevante literatuur en andere bronnen.