Maakt een accent je slimmer of dommer?

'Een heel duidelijk voorbeeld van stereotypering is de manier waarop bepaalde Britse accenten worden waargenomen in de Verenigde Staten. Onderzoek toont aan dat wanneer Amerikanen een Brits accent horen, ze vaak aannemen dat de spreker intelligenter is of een hoger IQ heeft, ongeacht de werkelijke intelligentie van de spreker. Dit fenomeen heeft alles te maken met sociale vooroordelen en aangeleerde associaties. Accenten en dialecten zijn markeringen van status en intelligentie, zelfs als deze associaties feitelijk niet waar zijn.'

Randstad versus de rest

'In Nederland en België is hetzelfde aan de hand. De Nederlandse taal kent veel regionale accenten. In de Randstad, waar grote steden zoals Amsterdam en Rotterdam liggen, wordt het lokale accent geassocieerd met het culturele en bestuurlijke centrum van het land. Ongeveer de helft van de Nederlandse bevolking woont in dit gebied en mede daardoor worden Randstedelijke accenten vaak gezien als de standaard en als autoriteit. Ondertussen worden accenten uit de periferie van het land, gesproken door de andere helft van de bevolking, vaak als minder prestigieus gezien of zelfs als dom, ook al zijn deze stereotypen gebaseerd op onvolledige opvattingen over de sprekers.'

Associaties zijn niet neutraal

'In de sociolinguïstiek gebruiken we de term indexicaliteit. Dit concept helpt ons te begrijpen hoe we betekenis geven aan tekens en objecten op basis van de associaties die we maken wanneer we ermee geconfronteerd worden. In de taalkunde bijvoorbeeld, functioneert een accent als een index, een teken dat meer betekenis heeft dan alleen het uitgesproken woord. Met andere woorden: wanneer we een accent horen, herkennen we het niet alleen als een spraakpatroon, maar verbinden we het ook met aannames over de spreker. Deze associaties zijn niet neutraal, maar waardegeladen. Dit betekent dat sommige accenten als prestigieus worden gezien, terwijl andere juist worden geassocieerd met negatieve stereotypen.'

Zijn stereotypen waar?

'Het probleem met deze stereotypen is niet dat ze volledig onwaar zijn; vaak bevatten ze een kern van waarheid die gebaseerd is op historische en sociale realiteiten. Maar ze zijn te simpel en onvolledig. Daardoor zien we de rijkdom en diversiteit van mensen en de accenten die ze spreken over het hoofd. Dit is een belangrijk onderzoeksgebied binnen de sociolinguïstiek, dat probeert te begrijpen hoe taal, samenleving en macht met elkaar verweven zijn. En ook hoe de betekenissen die we hechten aan accenten en dialecten onze interacties en oordelen beïnvloeden.'

De rol van het verleden

'De sleutel tot het begrijpen van de associaties die we maken, ligt in de geschiedenis. De waarde die we aan bepaalde accenten hechten, is niet gebaseerd op een objectieve maatstaf van intelligentie of waarde, maar op sociale en historische ongelijkheden die onze percepties hebben gevormd. Zo worden accenten die gelinkt zijn aan macht en onderwijs doorgaans als prestigieuzer gezien. De reden is dat de mensen die in het verleden de macht in handen hadden, vaak op die manier spraken. Dit beïnvloedt op zijn beurt hoe we tegenwoordig mensen beoordelen op basis van hun manier van spreken. Iemand die niet met een hoogstatus-accent spreekt, kan meer moeite hebben om gerespecteerd te worden of serieus genomen te worden. Wat als je op die manier je droombaan aan je neus voorbij ziet gaan?'

Taal is een krachtig sociaal kenmerk

'Indexicaliteit laat ons zien dat taal niet alleen een neutraal communicatiemiddel is, maar ook een krachtig sociaal kenmerk. Dialecten en accenten hebben invloed op hoe we naar elkaar kijken. Die invloed is deels cultureel en contextueel bepaald en speelt een belangrijke rol in sociale interacties. Dialecten en accenten zijn dus veel meer dan alleen een manier van spreken: ze zijn ook symbolen van identiteit, gemeenschap en sociale positionering. De associaties die we maken met accenten worden gevormd door historische ongelijkheden, en deze associaties kunnen echte gevolgen hebben voor de manier waarop mensen worden waargenomen en behandeld. Het begrijpen van deze dynamiek helpt ons om stereotypen te doorbreken en de complexiteit van taalkundige diversiteit te waarderen.'