Wetsanalyse en wendbare wetsuitvoering in de democratische rechtsstaat
-
Rechtswetenschappen
-
Contractonderwijs
-
Start januari 2025
-
30 studie uren
-
€ 2.600,- (eenmalig)
-
In samenwerking met Universiteit Leiden
-
Hybride: face 2 face en online
De overheid voert steeds meer wetgeving uit met behulp van digitale ICT. Dat heeft grote voordelen, zoals meer snelheid, efficiëntie en mogelijk ook maatwerk. Moderne belastingen, toeslagen en andere sociale voorzieningen zijn zonder inzet van digitale technologie niet eens meer mogelijk.
Computers verstaan echter nog geen mensentaal, althans niet voldoende om wetten één op één te kunnen toepassen. Om digitale uitvoering van wetgeving mogelijk te maken moet deze, kort gezegd, worden omgezet naar code. Dat vergt uiterste precisie. Deze code bepaalt immers de rechten en plichten van burgers en of zij bijvoorbeeld in aanraking komen met toezicht en opsporing. In een democratische rechtsstaat moet code bovendien juridisch deugdelijk zijn en geldende wet- en regelgeving zo precies mogelijk reflecteren. Sommige wetten zijn bijna één op één om te zetten naar algoritmes waar computers mee kunnen werken. Veel vaker moeten bij het omzetten van wetten naar code keuzes worden gemaakt of moeten regels worden ingevuld of uitgelegd.
Wie of wat kan garanderen dat die keuzes en interpretaties op legitieme wijze worden gemaakt? Wie of wat kan er voor zorgen dat de wetten die de democratisch gelegitimeerde wetgever goed te-recht komen in de systemen van de uitvoerende macht? En hoe wordt dat dan gedaan? Over die vragen gaat dit programma.
Voor wie is het programma bedoeld?
ICT’ers, juristen, managers en andere professionals werkzaam in het wetgevingsproces of de uitvoering van wetgeving.
Het programma heeft een academisch karakter. Dat betekent dat het in je voordeel werkt wanneer je een vooropleiding hebt op HBO+ of WO niveau en/of werkervaring hebt in het wetgevingsproces.
Het programma bevat juridische componenten, maar is zeker niet alleen bedoeld voor juristen. Sterker nog, het digitaliserende wetgevingsproces en de digitaliserende uitvoering zijn veel te belangrijk om alleen aan juristen en technici over te laten!
Wetgevingsjuristen en overheidsjuristen ontvangen voor deelname 24 PWO- punten.
Enkele quotes uit de evaluaties met deelnemers van de voorgaande editie:
“Belang en noodzaak van wetsanalyse werd goed onder aandacht gebracht”
“De ruime aandacht voor wetsanalyse in de context van democratie en rechtsstaat vond ik heel waardevol”
“Je voelt wel aan dat uitvoerend Nederland winst kan behalen met het toepassen van wetsanalyse”
“Inspirerende en interessante sprekers met presentaties van hoogstaand niveau”
“Paneldiscussie was zeer interessant en leerzaam”
“Goede mix tussen inhoud en praktijk”
“Het werken in koppels was nuttig omdat je dit in de praktijk ook met een multidisciplinair team moet uitvoeren”
Opbouw
Reijer Passchier opent de cursus met een inleiding over de invloed van digitalisering op het functioneren van de democratische rechtsstaat. Mede aan de hand van zijn boek Artificiële intelligentie en de rechtsstaat laat hij zien hoe digitalisering de overheid verandert en bestaande constitutionele instituties en processen onder druk zet.
Hij focust daarbij op het zogenoemde ‘legaliteitsbeginsel’: het principe dat voorschrijft dat de overheid te allen tijde gebonden is aan de wetten die de regering en Staten-Generaal hebben gemaakt. Mede door de opkomst van open normen en discretionaire ruimte voor ambtenaren sinds de jaren 1960 stond het legaliteitsbeginsel al onder druk. Met de digitalisering van de overheid verschuift de discretionaire macht van ambtenaren (‘street-level bureaucrats’) naar publieke of private systeembeheerders (‘system-level bureaucrats’) of, in het geval van AI, zelfs naar de systemen zelf. Die laatsten interpreteren feitelijk steeds vaker de wet. Systeembeheerders of systemen zelf bepalen de facto steeds vaker de betekenis van wetten en daarmee ook de manier waarop die wetten toegepast worden op burgers.
Hij focust daarbij op het zogenoemde ‘legaliteitsbeginsel’: het principe dat voorschrijft dat de overheid te allen tijde gebonden is aan de wetten die de regering en Staten-Generaal hebben gemaakt. Mede door de opkomst van open normen en discretionaire ruimte voor ambtenaren sinds de jaren 1960 stond het legaliteitsbeginsel al onder druk. Met de digitalisering van de overheid verschuift de discretionaire macht van ambtenaren (‘street-level bureaucrats’) naar publieke of private systeembeheerders (‘system-level bureaucrats’) of, in het geval van AI, zelfs naar de systemen zelf. Die laatsten interpreteren feitelijk steeds vaker de wet. Systeembeheerders of systemen zelf bepalen de facto steeds vaker de betekenis van wetten en daarmee ook de manier waarop die wetten toegepast worden op burgers.
Verantwoorde omgang met deze macht vraagt om multidisciplinaire en iteratieve samenwerking tussen politici, juristen, uitvoeringsdeskundigen, kennismodelleurs en softwareontwikkelaars. Alleen in dialoog met elkaar kunnen deze actoren in het wetgevingsproces een brug slaan tussen taal en techniek en ervoor zorgen dat de wet letterlijk goed te-recht komt in systemen. Maar hoe organiseer je dat? Het traditionele wetgevingsproces (in ICT-termen een watervalmodel) borgt het legaliteitsbeginsel onvoldoende. Alleen in een ‘wendbaar’ wetgevingsproces, waarin alle disciplines hun rol nemen, kunnen de betekenis en structuur van wetten adequaat en op te verantwoorden wijze worden omgezet naar specificaties voor de ICT-systemen die bij de uitvoering worden ingezet.
De afgelopen jaren is een methode ontwikkeld om dit te ondersteunen: Wetsanalyse. Die methode helpt bij de interpretatie van wetgeving voor een effectieve en uitlegbare gedigitaliseerde toepassing van de regels en bij de samenwerking die nodig is tussen verschillende disciplines.
Frank Harmsen, Danielle Ausems en Mariette Lokin nemen het stokje van Reijer over om de cursisten stap voor stap mee te nemen in de theorie van Wetsanalyse, geïllustreerd aan de hand van de concrete toepassing in de praktijk. Aan de hand van een casus laten ze zien hoe je een wetsanalyse uitvoert. Ze behandelen het analyseschema (een soort juridische grammatica) die wordt gebruikt, en geven praktische tips hoe je een wetsanalyse tot een goed einde brengt.
Na de eerste cursusdag wordt een huiswerkopdracht rondgestuurd, waarmee de cursisten in kleine groepjes kunnen oefenen. In de twee tussenliggende weken worden daarvoor twee middagen gereserveerd in de agenda van de cursisten. Aan het einde van die middagen is er een ‘vragenuurtje’ waarin vragen, opmerkingen of andere dingen waar de cursisten in de huiswerkopdracht tegenaanlopen, voorgelegd kunnen worden aan Frank, Danielle en Mariette.
Op de tweede fysiek cursusdag zullen Frank, Danielle en Mariette de opdracht plenair bespreken, zodat de cursisten ook van elkaar kunnen leren. Natuurlijk is er dan uitgebreid gelegenheid om vragen te stellen en te discussiëren.
Aan het eind van de ochtend zal Ivar Timmer van de Hogeschool van Amsterdam de door hem ontwikkelde Leergemeenschap digitale vertalingen introduceren; het aanbod in de leergemeenschap is erop gericht om de kennis over goede uitvoering van wetgeving in een digitale omgeving te verbreden en verdiepen.
De middag van de tweede cursusdag gaan we in gesprek met oud-politicus en auteur Kees Verhoeven en Chief Data Officer van het Ministerie van Justitie en Veiligheid Ronald Damhof. Kees Verhoeven geeft zijn visie op wetsanalyse vanuit de politiek. Onder andere zal hij aandacht besteden aan de vraag: hoe kan de Tweede Kamer beter betrokken worden bij de digitale uitvoering van wetgeving en de wetsanalyse die daarbij hoort? Hoe voorkomen we dat de bron van democratisch legitimiteit door digitalisering wordt uitgeschakeld? Hoe gaan we tegen dat de democratie crasht door digitalisering? Ronald deelt ervaringen uit de CDO-raad.
Vervolgens gaan Mariette, Kees, Ronald en Reijer in de vorm van een paneldiscussie met jou, als cursist en professional, in gesprek. Wat vind jij? En wat is jouw rol in het verhaal dat je in deze tweedaagse cursus hebt gehoord? Frank Harmsen modereert de discussie.
Wij zien er naar uit en heten je graag van harte welkom bij wat zonder twijfel een boeiende en nuttige tweedaagse zal worden.
Studieduur
Dit programma heeft een studiebelasting van circa 30 uur.
Begeleidingsvorm
Dag 1 en 4 van het cursusprogramma vinden plaats op een centraal gelegen locatie. Op de eerste cursusdag krijg je uitgebreide uitleg over de methode, geïllustreerd met veel voorbeelden uit wetgeving en uitvoeringspraktijk.
Op dag 2 en 3 is er geen fysiek onderwijs, maar ga je in de middag met een of meer collega-deelnemer(s) aan de slag met de huiswerkopdracht die je na dag 1 krijgt toegestuurd. Als je je individueel hebt opgegeven voor de cursus, wordt gezorgd dat je wordt gekoppeld aan een medecursist om samen met de opdracht aan de slag te gaan. Je ontvangt voor deze middagen een vergaderverzoek, zodat je ze gemakkelijk kunt reserveren in je agenda. Aan het einde van elke middag is er een online vragenuurtje met de docenten waarin je ervaringen, problemen waar je tegenaan loopt en andere zaken rond de opdracht aan de orde kunt stellen. Een Teamslink voor het vragenuurtje vind je in het vergaderverzoek.
Op dag 4 wordt het huiswerk plenair doorgenomen, zodat je ook van elkaar leert. Deze cursusdag wordt afgesloten met een paneldiscussie over het belang van een goede verbinding tussen wetgeving en ICT voor de rechtsstatelijkheid van de overheid, waarin ook de politieke invalshoek een prominente plek krijgt.
Begeleiding
Programmaleiding en docenten
Het programma wordt geleid door docenten van diverse universiteiten en experts uit de praktijk. Aan de basis ligt Legal Technologies: de brug tussen recht en tech, de verbinding tussen beleid en uitvoering.
Ronald Damhof is Chief Data Officer van het ministerie van Justitie en Veiligheid en voorzitter van de CDO Raad van Justitie en Veiligheid waar o.a. Politie, OM, Rechtspraak, IND, DJI, de Raad van de Kinderbescherming zitting in hebben. Gezamenlijk staan zij aan de lat om gegevensbeleid verder te professionaliseren en de uitvoering van dat beleid te standaardiseren en operationaliseren. Dit strekt zich uit van gegevenstyperingsbeleid (eenheid van taal), gegevenskwaliteitsbeleid, gegevensdelingsbeleid naar gegevensgebruiksbeleid.
Mariette Lokin studeerde Nederlandse recht (civiel recht) aan de Rijkuniversiteit Leiden en vervulde functies op het gebied van wetgeving en wetgevingsbeleid bij de Ministeries van LNV, Justitie en V&W. In 2018 verdedigde zij haar proefschrift Wendbaar wetgeven, de wetgever als systeembeheerder. Daarvoor onderzocht zij hoe de wetgever zijn product en proces zo kan inrichten dat wetgeving vertaalbaar wordt naar traceerbare en uitlegbare algoritmen. Haar werk bij de Belastingdienst was daarvoor een inspiratiebron. Mariette combineert haar werk als adviseur bij Hooghiemstra & Partners met een aanstelling als onderzoeker aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid (vakgroep Staats- en bestuursrecht) van de Vrije Universiteit Amsterdam.
John Bulles is mede-auteur van het boek Wetsanalyse en nauw betrokken bij de (door)ontwikkeling van de Wetsanalyse methode. Hij heeft ook een belangrijke inhoudelijke bijdrage geleverd aan open wereldstandaarden voor kennismodellering, zoals BPMN, DMN en SBVR. John, van oorsprong wiskundige, is sinds 2005 werkzaam bij PNA Group als consultant, docent en kennismodelleur. Daarnaast is hij lid van het CTO-team van PNA. Vanuit zijn consultancy-werkzaamheden ondersteunt John meerdere organisaties bij het in de praktijk brengen van Wetsanalyse.
Frank Harmsen is sinds 2008 Hoogleraar Digitalisering, verbonden aan de Universiteit Maastricht. Daarnaast is hij directeur van PNA Group, één van de grondleggers van de wetsanalyseaanpak. Hij is 30 jaar actief als organisatieadviseur op het snijvlak van ICT en de uitvoering, vooral in overheidsorganisaties en financiële instellingen. Zijn onderzoek, onderwijs en advieswerk richten zich op het verbeteren en versnellen van digitalisering, en op de transformatie van organisaties met behulp van digitalisering.
Reijer Passchier is als Hoogleraar Digitalisering en de democratische rechtsstaat verbonden aan de Open Universiteit en als Universitair Docent Staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden. Daarnaast is hij directeur van het Joint Legal Technologies Program (www.ou.nl/jltp) voor professionals, een samenwerking van de Universiteit Leiden en de Open Universiteit. Hij onderzoekt de consequenties van digitalisering voor het functioneren van onze constitutie. In 2021 verscheen zijn prijswinnende boek Artificiële intelligentie en de rechtsstaat.
Sprekers
Kees Verhoeven is Tech-expert, eigenaar van Bureau Digitale Zaken en voormalig Tweede Kamerlid voor D66 (2010-2021). Hij zette digitale technologie op de politieke agenda en was tweemaal IT-politicus van het jaar. Als ondernemer adviseert hij overheden, branches en bedrijven over de digitale transformatie. Met als doel deze duurzaam, menselijk en veilig te laten zijn. Hij maakt direct duidelijk wat de gevolgen zijn voor mensen, de maatschappij en onze democratie. Voordat Kees de digitale politicus van Nederland werd, werkte hij tien jaar voor het midden- en kleinbedrijf waarbij opkwam voor de belangen van zelfstandige ondernemers en bedrijven. Door die ervaring kent hij het bedrijfsleven van binnenuit. Het leggen van verbindingen en het slaan van bruggen tussen verschillende belevingswerelden is een van zijn belangrijkste drijfveren.
Ivar Timmer is lector Legal Management & Technology en inhoudelijk onderzoekscoördinator van het Legal Tech Lab, onderdeel van het Centre of Expertise Applied Artifical Intelligence. Zijn aandachtsgebieden zijn het (her)ontwerpen van juridische diensten en processen (legal service design), met bijzondere aandacht voor technologie en AI (legal tech) en juridisch risicomanagement. Hij is initiatiefnemer van de leergemeenschap Digitale vertalingen (www.digitalevertalingen.nl), waarin methoden voor systematische vertaling van regelgeving naar digitale systemen centraal staan.
Inschrijfvoorwaarden
Lees eerst onze inschrijfvoorwaarden.
Starten
Data en tijdstippen vierde editie
Donderdag 30 januari 2025: face-to-face, locatie Creative Valley te Utrecht
Donderdag 6 februari 2025: online
Donderdag 13 februari 2025: online
Donderdag 20 februari 2025: face-to-face, locatie Creative Valley te Utrecht
Aanmelden
Omdat juist de interactie, validatie en begrip tussen recht en tech van grote meerwaarde is, worden deze twee rollen
in de training aan elkaar gekoppeld. Aanmelden met tweetallen uit een specifiek taakonderdeel heeft de voorkeur, zodat deze samenwerking de training optimaal kan maken. Dit betekent samenwerking tussen een (1) jurist/beleidsmedewerker en een (2) informatieanalist/kennismodelleur/regelmodelleur/gegevensmodelleur.
in de training aan elkaar gekoppeld. Aanmelden met tweetallen uit een specifiek taakonderdeel heeft de voorkeur, zodat deze samenwerking de training optimaal kan maken. Dit betekent samenwerking tussen een (1) jurist/beleidsmedewerker en een (2) informatieanalist/kennismodelleur/regelmodelleur/gegevensmodelleur.
Individueel aanmelden en meedoen is natuurlijk ook mogelijk.
Wetgevingsjuristen en overheidsjuristen ontvangen voor deelname aan deze training 24 PWO- punten.
We hebben minimaal 16 personen nodig om dit programma door te laten gaan en maximaal 20 plekken beschikbaar.
Uiterste aanmelddatum voor de vijfde editie in januari 2025 is 16 januari 2025.
Meer informatie?
Dit is mogelijk via de rode knop 'Contact' op deze pagina.
Prijsinformatie
De prijs van dit programma bedraagt € 2.600,-.
Over dit bedrag is geen btw verschuldigd, maar is wel exclusief de kosten van onderstaande tekstboeken, waarvan in de cursus gebruik wordt gemaakt.
- Artificiële intelligentie en de rechtsstaat januari 2021 | ISBN 978 94 629 0890 1
- Wetsanalyse Voor een werkbare uitvoering van wetgeving met IC Juni 2021 | ISBN 978 94 629 0937 3
Deze boeken zijn niet verplicht, maar worden wél aanbevolen.