Ronald Damhof, Chief Data Officer van het ministerie van Justitie en Veiligheid, opent de cursus. Hij legt onder andere uit waarom wetsanalyse en wendbare wetsuitvoering zulke belangrijke thema's zijn en hoe deze er op dit moment binnen de overheid voorstaan. Vervolgens behandelen Mariette Lokin en Reijer Passchier digitalisering in de context van de democratische rechtsstaat. Mede aan de hand van hun eigen boeken laten zij zien hoe digitalisering de overheid verandert en het functioneren van bestaande constitutionele instituties en processen onder druk zet.
Zij focussen daarbij met name op het zogenoemde ‘legaliteitsbeginsel’: het principe dat voorschrijft dat de overheid te allen tijde gebonden is aan de wetten die de regering en Staten-Generaal hebben gemaakt. Mede vanwege de opkomst van open normen en discretionaire ruimte voor ambtenaren sinds de jaren 1960 stond het legaliteitsbeginsel al een tijdje onder druk. Met de digitalisering van de overheid verschuift de discretionaire macht van ambtenaren (‘street-level bureaucrats’) naar publieke of private systeembeheerders (‘system-level bureaucrats’) of, in het geval van AI, zelfs gedeeltelijk naar de systemen zelf. Die laatsten interpreteren feitelijk steeds vaker de wet. Systeembeheerders of systemen zelf bepalen de facto steeds vaker de betekenis van wetten.
Verantwoorde omgang met deze macht vraagt om multidisciplinaire en iteratieve samenwerking tussen politici, juristen, uitvoeringsdeskundigen, kennismodelleurs en softwareontwikkelaars. Alleen in dialoog met elkaar kunnen deze actoren in het wetgevingsproces een brug slaan tussen taal en techniek en ervoor zorgen dat de wet goed terecht komt in systemen. Maar hoe organiseer je dat? Het traditionele wetgevingsproces (in ICT-termen een watervalmodel) borgt het legaliteitsbeginsel onvoldoende. Alleen in een ‘wendbaar’ wetgevingsproces kunnen adequate vertalingen van wetgeving tot stand komen en kan de betekenis en structuur van wetten adequaat en op verantwoorde wijze worden omgezet naar code en tot zijn recht komen in de technologie die het uitvoeringsapparaat van onze overheid gebruikt.
De methode voor een werkbare en verantwoorde uitvoering van wetgeving met ICT die Mariette en Reijer introduceren heet ‘wetsanalyse’. Die methode biedt ondersteuning bij de interpretatie van wetgeving voor een effectieve en uitlegbare gedigitaliseerde toepassing van wetgeving en de samenwerking die daarvoor nodig is tussen verschillende disciplines.
Vervolgens nemen Frank Harmsen en Danielle Ausems het stokje van Mariette en Reijer over. Zij laten de concrete toepassing van wetsanalyse zien in de praktijk. Zij zullen laten zien hoe software daar behulpzaam bij kan zijn. Stap voor je stap nemen ze je mee. Aan de hand van een voorbeeld laten ze zien, hoe je een wetsanalyse uitvoert. Ze behandelen een aantal fundamentele concepten, maar geven ook praktische tips hoe je een wetsanalyse tot een goed einde brengt. Aan het slot van de eerste dag van de cursus zullen Frank en Daniëlle een opdracht meegeven, waarmee je als cursist thuis kunt oefenen. Frank en Danielle zullen de opdracht op twee afgesproken momenten in de weken die volgen begeleiden.
Op de tweede dag van de cursus zullen Frank en Danielle, in samenspraak met Mariette, de opdracht bespreken. Natuurlijk is bij die gelegenheid uitgebreid gelegenheid om vragen te stellen en in discussie te treden.
In gesprek met oud-politicus en auteur Kees Verhoeven, Nanette van Schelven, Directeur-generaal Douane, en Ronald Damhof sluiten wij de cursus af. Kees Verhoeven geeft zijn visie op wetsanalyse vanuit de politiek. Onder andere zal hij aandacht besteden aan de vraag: hoe kan de Tweede Kamer beter betrokken worden bij de digitale uitvoering van wetgeving en de wetsanalyse die daarbij hoort? Hoe voorkomen we dat de bron van democratisch legitimiteit door digitalisering wordt uitgeschakeld? Hoe gaan we tegen dat de democratie door digitalisering crasht? Zie
https://bureaudigitalezaken.nl/ Nanette geeft haar visie op wetsanalyse en wendbare wetsuitvoering vanuit het perspectief van de Douane, een onderdeel van de overheid dat vooruitloopt met digitalisering. Ronald deelt ervaringen uit de CDO-raad. Mariette en Reijer zullen dit onderdeel leiden.
Vervolgens gaan Kees, Nanette en Ronald met jou, als cursist en professional, in gesprek. Wat vind jij? En wat is jouw rol in het verhaal dat je in deze tweedaagse cursus hebt gehoord? Wij zien er naar uit en heten je graag van harte welkom bij wat zonder twijfel een boeiende en nuttige tweedaagse zal worden.