Wetsanalyse en wendbare wetsuitvoering in de democratische rechtsstaat
-
Rechtswetenschappen
-
Contractonderwijs
-
Start februari 2024
-
30 studie uren
-
€ 1.750,- (eenmalig)
-
In samenwerking met Universiteit Leiden
-
Hybride: face 2 face en online
De overheid voert steeds meer wetgeving uit met behulp van digitale ICT. Dat heeft grote voordelen, zoals meer snelheid, efficiëntie en mogelijk ook maatwerk. Moderne belastingen, toeslagen en andere sociale voorzieningen zijn zonder inzet van digitale technologie niet eens meer mogelijk.
Computers verstaan echter nog geen mensentaal, althans niet voldoende om wetten één op één te kunnen toepassen. Om digitale uitvoering van wetgeving mogelijk te maken moet deze, kort gezegd, worden omgezet naar code. Dat vergt uiterste precisie. Deze code bepaalt immers de rechten en plichten van burgers en of zij bijvoorbeeld in aanraking komen met toezicht en opsporing. In een democratische rechtsstaat moet code bovendien juridisch deugdelijk zijn en geldende wet- en regelgeving zo precies mogelijk reflecteren. Sommige wetten zijn bijna één op één om te zetten naar algoritmes waar computers mee kunnen werken. Veel vaker moeten bij het omzetten van wetten naar code keuzes worden gemaakt of moeten regels worden ingevuld of uitgelegd.
Wie of wat kan garanderen dat die keuzes en interpretaties op legitieme wijze worden gemaakt? Wie of wat kan er voor zorgen dat de wetten die de democratisch gelegitimeerde wetgever goed te-recht komen in de systemen van de uitvoerende macht? En hoe wordt dat dan gedaan? Over die vragen gaat deze cursus.
Voor wie is de opleiding bedoeld?
ICT’ers, juristen, managers en andere professionals werkzaam in het wetgevingsproces of de uitvoering van wetgeving.
De cursus heeft een academisch karakter. Dat betekent dat het in je voordeel werkt wanneer je een vooropleiding hebt op HBO+ of WO niveau en/of werkervaring hebt in het wetgevingsproces.
Het programma bevat juridische componenten, maar is zeker niet alleen bedoeld voor juristen. Sterker nog, het digitaliserende wetgevingsproces en de digitaliserende uitvoering zijn veel te belangrijk om alleen aan juristen en technici over te laten!
Wetgevingsjuristen en overheidsjuristen ontvangen voor deelname 24 PWO- punten.
Opbouw
Ronald Damhof, Chief Data Officer van het ministerie van Justitie en Veiligheid, opent de cursus. Hij legt onder andere uit waarom wetsanalyse en wendbare wetsuitvoering zulke belangrijke thema's zijn en hoe deze er op dit moment binnen de overheid voorstaan. Vervolgens behandelen Mariette Lokin en Reijer Passchier digitalisering in de context van de democratische rechtsstaat. Mede aan de hand van hun eigen boeken laten zij zien hoe digitalisering de overheid verandert en het functioneren van bestaande constitutionele instituties en processen onder druk zet.
Zij focussen daarbij met name op het zogenoemde ‘legaliteitsbeginsel’: het principe dat voorschrijft dat de overheid te allen tijde gebonden is aan de wetten die de regering en Staten-Generaal hebben gemaakt. Mede vanwege de opkomst van open normen en discretionaire ruimte voor ambtenaren sinds de jaren 1960 stond het legaliteitsbeginsel al een tijdje onder druk. Met de digitalisering van de overheid verschuift de discretionaire macht van ambtenaren (‘street-level bureaucrats’) naar publieke of private systeembeheerders (‘system-level bureaucrats’) of, in het geval van AI, zelfs gedeeltelijk naar de systemen zelf. Die laatsten interpreteren feitelijk steeds vaker de wet. Systeembeheerders of systemen zelf bepalen de facto steeds vaker de betekenis van wetten.
Verantwoorde omgang met deze macht vraagt om multidisciplinaire en iteratieve samenwerking tussen politici, juristen, uitvoeringsdeskundigen, kennismodelleurs en softwareontwikkelaars. Alleen in dialoog met elkaar kunnen deze actoren in het wetgevingsproces een brug slaan tussen taal en techniek en ervoor zorgen dat de wet goed terecht komt in systemen. Maar hoe organiseer je dat? Het traditionele wetgevingsproces (in ICT-termen een watervalmodel) borgt het legaliteitsbeginsel onvoldoende. Alleen in een ‘wendbaar’ wetgevingsproces kunnen adequate vertalingen van wetgeving tot stand komen en kan de betekenis en structuur van wetten adequaat en op verantwoorde wijze worden omgezet naar code en tot zijn recht komen in de technologie die het uitvoeringsapparaat van onze overheid gebruikt.
De methode voor een werkbare en verantwoorde uitvoering van wetgeving met ICT die Mariette en Reijer introduceren heet ‘wetsanalyse’. Die methode biedt ondersteuning bij de interpretatie van wetgeving voor een effectieve en uitlegbare gedigitaliseerde toepassing van wetgeving en de samenwerking die daarvoor nodig is tussen verschillende disciplines.
Vervolgens nemen Frank Harmsen en Danielle Ausems het stokje van Mariette en Reijer over. Zij laten de concrete toepassing van wetsanalyse zien in de praktijk. Zij zullen laten zien hoe software daar behulpzaam bij kan zijn. Stap voor je stap nemen ze je mee. Aan de hand van een voorbeeld laten ze zien, hoe je een wetsanalyse uitvoert. Ze behandelen een aantal fundamentele concepten, maar geven ook praktische tips hoe je een wetsanalyse tot een goed einde brengt. Aan het slot van de eerste dag van de cursus zullen Frank en Daniëlle een opdracht meegeven, waarmee je als cursist thuis kunt oefenen. Frank en Danielle zullen de opdracht op twee afgesproken momenten in de weken die volgen begeleiden.
Op de tweede dag van de cursus zullen Frank en Danielle, in samenspraak met Mariette, de opdracht bespreken. Natuurlijk is bij die gelegenheid uitgebreid gelegenheid om vragen te stellen en in discussie te treden.
In gesprek met oud-politicus en auteur Kees Verhoeven, Nanette van Schelven, Directeur-generaal Douane, en Ronald Damhof sluiten wij de cursus af. Kees Verhoeven geeft zijn visie op wetsanalyse vanuit de politiek. Onder andere zal hij aandacht besteden aan de vraag: hoe kan de Tweede Kamer beter betrokken worden bij de digitale uitvoering van wetgeving en de wetsanalyse die daarbij hoort? Hoe voorkomen we dat de bron van democratisch legitimiteit door digitalisering wordt uitgeschakeld? Hoe gaan we tegen dat de democratie door digitalisering crasht? Zie https://bureaudigitalezaken.nl/ Nanette geeft haar visie op wetsanalyse en wendbare wetsuitvoering vanuit het perspectief van de Douane, een onderdeel van de overheid dat vooruitloopt met digitalisering. Ronald deelt ervaringen uit de CDO-raad. Mariette en Reijer zullen dit onderdeel leiden.
Vervolgens gaan Kees, Nanette en Ronald met jou, als cursist en professional, in gesprek. Wat vind jij? En wat is jouw rol in het verhaal dat je in deze tweedaagse cursus hebt gehoord? Wij zien er naar uit en heten je graag van harte welkom bij wat zonder twijfel een boeiende en nuttige tweedaagse zal worden.
Studieduur
Dit programma heeft een studiebelasting van circa 30 uur.
Begeleiding
Programmaleiding en docenten
De cursus wordt geleid door docenten van diverse universiteiten en experts uit de praktijk. Aan de basis ligt Legal Technologies: de brug tussen recht en tech, de verbinding tussen beleid en uitvoering.
Ronald Damhof is Chief Data Officer van het ministerie van Justitie en Veiligheid en voorzitter van de CDO Raad van Justitie en Veiligheid waar o.a. Politie, OM, Rechtspraak, IND, DJI, de Raad van de Kinderbescherming zitting in hebben. Gezamenlijk staan zij aan de lat om gegevensbeleid verder te professionaliseren en de uitvoering van dat beleid te standaardiseren en operationaliseren. Dit strekt zich uit van gegevenstyperingsbeleid (eenheid van taal), gegevenskwaliteitsbeleid, gegevensdelingsbeleid naar gegevensgebruiksbeleid.
Mariette Lokin studeerde Nederlandse recht (civiel recht) aan de Rijkuniversiteit Leiden en vervulde functies op het gebied van wetgeving en wetgevingsbeleid bij de Ministeries van LNV, Justitie en V&W. In 2018 verdedigde zij haar proefschrift Wendbaar wetgeven, de wetgever als systeembeheerder. Daarvoor onderzocht zij hoe de wetgever zijn product en proces zo kan inrichten dat wetgeving vertaalbaar wordt naar traceerbare en uitlegbare algoritmen. Haar werk bij de Belastingdienst was daarvoor een inspiratiebron. Mariette combineert haar werk als adviseur bij Hooghiemstra & Partners met een aanstelling als onderzoeker aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid (vakgroep Staats- en bestuursrecht) van de Vrije Universiteit Amsterdam.
Danielle Ausems studeerde Nederlands recht en is sinds 2020 als Consultant Wetsanalyse werkzaam bij PNA Group. Vanuit deze functie is zij betrokken bij de ontwikkeling en toepassing van Wetsanalyse binnen overheidsinstanties. Tevens heeft zij als projectleider bijgedragen aan de totstandkoming van het boek Wetsanalyse, een aanpak voor effectieve en uitlegbare toepassing van wetgeving.
Frank Harmsen is sinds 2008 Hoogleraar Digitalisering, verbonden aan de Universiteit Maastricht. Daarnaast is hij directeur van PNA Group, één van de grondleggers van de wetsanalyseaanpak. Hij is 30 jaar actief als organisatieadviseur op het snijvlak van ICT en de uitvoering, vooral in overheidsorganisaties en financiële instellingen. Zijn onderzoek, onderwijs en advieswerk richten zich op het verbeteren en versnellen van digitalisering, en op de transformatie van organisaties met behulp van digitalisering.
Reijer Passchier is als Hoogleraar Digitalisering en de democratische rechtsstaat verbonden aan de Open Universiteit en als Universitair Docent Staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden. Daarnaast is hij directeur van het Joint Legal Technologies Program (www.ou.nl/jltp) voor professionals, een samenwerking van de Universiteit Leiden en de Open Universiteit. Hij onderzoekt de consequenties van digitalisering voor het functioneren van onze constitutie. In 2021 verscheen zijn prijswinnende boek Artificiële intelligentie en de rechtsstaat.
Sprekers
Kees Verhoeven is Tech-expert, eigenaar van Bureau Digitale Zaken en voormalig Tweede Kamerlid voor D66 (2010-2021). Hij zette digitale technologie op de politieke agenda en was tweemaal IT-politicus van het jaar. Als ondernemer adviseert hij overheden, branches en bedrijven over de digitale transformatie. Met als doel deze duurzaam, menselijk en veilig te laten zijn. Hij maakt direct duidelijk wat de gevolgen zijn voor mensen, de maatschappij en onze democratie. Voordat Kees de digitale politicus van Nederland werd, werkte hij tien jaar voor het midden- en kleinbedrijf waarbij opkwam voor de belangen van zelfstandige ondernemers en bedrijven. Door die ervaring kent hij het bedrijfsleven van binnenuit. Het leggen van verbindingen en het slaan van bruggen tussen verschillende belevingswerelden is een van zijn belangrijkste drijfveren.
Nanette van Schelven (1965) is sinds 20 mei 2020 Directeur-generaal Douane, en lid van de Bestuursraad van het ministerie van Financiën. Vanaf juni 2018 bekleedde zij de functie van algemeen directeur Douane. Nanette is afgestudeerd te Leiden als jurist, afstudeerrichting Nederlands Recht, Internationaal en Europees recht.
Vanaf 1989 was ze als wetgevingsjurist en raadadviseur bij respectievelijk het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn, en Sport en ,het ministerie van Justitie en Veiligheid en bekleedde zij leidinggevende functies bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. In 2010 maakte zij de overstap naar de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), dat een agentschap is van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Binnen deze dienst bekleedde zij diverse managementfuncties, waaronder directeur Juridische Zaken en vanaf 2015 plaatsvervangend hoofddirecteur en waarnemend hoofddirecteur.
Inschrijfvoorwaarden
Lees eerst onze inschrijfvoorwaarden.
Starten
Data en tijdstippen tweede editie
29 februari 2024: face-to-face
7 maart 2024: online
14 maaart 2024: online
21 maart 2024: face-to-face
Aanmelden
Omdat juist de interactie, validatie en begrip tussen recht en tech van grote meerwaarde is, worden deze twee rollen
in de training aan elkaar gekoppeld. Aanmelden met tweetallen uit een specifiek taakonderdeel heeft de voorkeur, zodat deze samenwerking de training optimaal kan maken. Dit betekent samenwerking tussen een (1) jurist/beleidsmedewerker en een (2) informatieanalist/kennismodelleur/regelmodelleur/gegevensmodelleur.
in de training aan elkaar gekoppeld. Aanmelden met tweetallen uit een specifiek taakonderdeel heeft de voorkeur, zodat deze samenwerking de training optimaal kan maken. Dit betekent samenwerking tussen een (1) jurist/beleidsmedewerker en een (2) informatieanalist/kennismodelleur/regelmodelleur/gegevensmodelleur.
Wetgevingsjuristen en overheidsjuristen ontvangen voor deelname aan deze training 24 PWO- punten.
We hebben minimaal 16 personen nodig om deze cursus door te laten gaan en maximaal 20 plekken beschikbaar.
Uiterste aanmelddatum voor de tweede editie in februari 2024 is 1 februari 2024.
Meer informatie?
Dan is dit mogelijk via de rode knop 'Contact' op deze pagina.
Prijsinformatie
De opleidingskosten bedragen € 1.750,-.
Over dit bedrag is geen btw verschuldigd, maar is wel exclusief de kosten van onderstaande tekstboeken, waarvan in de cursus gebruik wordt gemaakt.
- Artificiële intelligentie en de rechtsstaat januari 2021 | ISBN 978 94 629 0890 1
- Wetsanalyse Voor een werkbare uitvoering van wetgeving met ICJuni 2021 | ISBN 978 94 629 0937 3
Deze boeken zijn niet verplicht, maar worden wél aanbevolen.