Een betere toekomst voor onze kinderen
1. Robots op school leren kinderen beter denken
Computational Thinking is een razend actueel thema in onderwijsland. Deze manier van denken wordt gezien als een onmisbare vaardigheid om te functioneren in onze complexe gedigitaliseerde wereld. Mede daarom moet het een prominente plek krijgen in de leerstof, te beginnen op de basisschool, aldus onderzoeker Nardie Fanchamps.
Computational Thinking (CT): het klinkt behoorlijk modern. Maar niets is minder waar, aldus Fanchamps. 'Het is een manier van denken waarmee we al eeuwen de dag doorkomen', zegt hij. 'Je staat op, ontbijt, gaat naar school of werk. Daarbij ben je continu aan het plannen en organiseren, je lost vraagstukken op, enzovoort. CT is een denktrant die je daar (onbewust) bij inzet, waarbij je de wereld bekijkt als een reeks informatieprocessen. Je deelt bijvoorbeeld een complex probleem op in kleinere onderdelen of doet aan patroonherkenning.' Volgens Fanchamps is deze denkwijze op vele terreinen bruikbaar. 'Ja, met CT kun je bijvoorbeeld leren programmeren. Maar het helpt je ook bij het doen van een spelletje, bij onverwachte situaties, bij het verzamelen van informatie of plannen.'
Unplugged versus plugged-in
Niks nieuws onder de zon dus? 'Nee, alleen beseffen we nu beter dat CT te leren is. Met unplugged middelen zoals pen en papier, maar ook met plugged-in toepassingen: computers en robots. Die bieden ongekende mogelijkheden. Want als je kinderen bijvoorbeeld leert om robots te programmeren, dan leren ze gelijk computationeel te denken. Dat kan helpen bij vakken als taal en wiskunde, maar ook bij (levens)vaardigheden zoals logisch redeneren en creatief denken. Kinderen zijn hierdoor bovendien beter voorbereid op de digitale maatschappij met al haar kansen en uitdagingen.'
Robots op school
Kortom, robots bieden volop kansen om kinderen al in het basisonderwijs in CT te onderwijzen. Op dit onderwerp promoveerde Fanchamps bij de Open Universiteit. 'We hebben honderden leerlingen op tientallen Limburgse scholen met eenvoudige en geavanceerde robots laten experimenteren. Deze aanpak is de basis voor lesmateriaal waarmee kinderen spelenderwijs anders leren denken en doen. Het maakt lessen veel leuker en uitnodigender. Dit lesmateriaal is bovendien breed toepasbaar: ieder kind kan meedoen, ongeacht bijvoorbeeld sociaaleconomische achtergrond. Zo maken we het onderwijs inclusiever. Belangrijk, want elk kind heeft het recht om zich maximaal te ontwikkelen. Hopelijk draagt ons onderzoek zo bij aan een optimale leeromgeving.'
Nardie Fanchamps is sinds 2021 universitair docent aan de faculteit Onderwijswetenschappen en verbonden aan de vakgroep Leren en innoveren met ICT van de Open Universiteit. Hiervoor werkte hij bijna twintig jaar bij de Fontys Hogeschool in Sittard als projectleider, docent en onderzoeker.
2. Gratis krant om kinderen meer kansen te geven
Gezinnen in de wijk Heerlen-Noord kunnen sinds eind 2023 een gratis abonnement krijgen op dagblad De Limburger in het kader van het project Krant van de Buurvrouw. Toegang tot betrouwbare informatie kan inwoners namelijk helpen om mee te doen in de samenleving. Wat zijn de effecten van dit project op de gezinnen en kinderen? Wetenschappers van de Open Universiteit onderzoeken het.
Hoe mooi zou het zijn: een wereld waarin iedereen gelijke kansen heeft op gezondheid, bestaanszekerheid en een mooie toekomst. Toch is dat niet de realiteit. Bij het dichten van de kloof tussen kansarm en kansrijk kan de krant helpen, vertelt Christine van Vliet. Zij is namens de Open Universiteit betrokken bij het project. 'Objectieve informatie is essentieel om goede keuzes te maken. Daarbij heb je méér nodig dan social media. Dat geldt voor iedereen, maar zeker voor kinderen. Media met scherpe journalistieke normen zijn daarom onmisbaar, maar veel mensen kunnen een krant niet betalen. Zeker in kwetsbare wijken. Terwijl wijknieuws juist dáár de sociale cohesie en dus de leefbaarheid mogelijk verbetert.'
De jeugd is een belangrijke sleutel
Vandaar het project Krant van de Buurvrouw. Duizenden jongeren en hun ouders kunnen een gratis abonnement op De Limburger krijgen. De hoop is onder meer dat het wantrouwen tegenover instituties en mainstream media afneemt.
Hoewel de animo aanvankelijk wat tegenviel, bleek uitgerekend de jeugd een belangrijke sleutel. 'Journalisten van De Limburger benaderden schoolleiders en leerkrachten van basisscholen, organiseerden proeflessen en maakten met leerlingen schoolkranten. De kinderen gebruikten daarbij informatie uit De Limburger. Het werkte: kinderen maakten thuis hun ouders nieuwsgierig naar de krant. Bovendien was de financiële drempel weg. Het hielp ook dat De Limburger een redactielokaal opende in de wijk, met aanspreekbare journalisten. Zo brengen we de journalistiek naar inwoners toe. Met succes: eind 2024 stond de teller op ruim 700 nieuwe abonnees.'
Voorbereid op de toekomst
De Open Universiteit onderzoekt de effecten van het project. Krijgen kinderen meer interesse in nieuws en journalistiek? Worden ze kritischer? Van Vliet: 'We analyseren ook of kennis over de eigen omgeving leidt tot meer interesse in elkaar. En zorgt dat voor een meer leefbare wijk? Dit jaar gaan we in gesprek met kinderen, ouders en leerkrachten. We analyseren ook leesdata van De Limburger. Straks weten we bijvoorbeeld of kinderen beter geïnformeerd zijn en nepnieuws kunnen onderscheiden van feiten. Zo zijn ze beter voorbereid op hun toekomst.'
Christine van Vliet is docent en onderzoeker aan de Open Universiteit, waar ze zich vooral bezighoudt met gedragsverandering. Ze studeerde Psychologie aan de KU Leuven, voltooide twee masters en promoveerde op een onderzoek naar chronische pijn.
3. Financiële geletterdheid op school
Basiskennis financiën: in Vlaanderen is het inmiddels verplichte lesstof op middelbare scholen, maar in Nederland niet. Dat verandert snel als het aan Kenneth De Beckker ligt, universitair docent Finance aan de Open Universiteit. Hij was betrokken bij het project EUFIN, gericht op het ontwikkelen van lesmateriaal over financiën op middelbare scholen.
'Eén op de drie Nederlandse jongeren van 16 tot 19 jaar heeft al problemen met geld ervaren', verklaart de in België opgeleide en gepromoveerde econoom. 'Dat komt onder meer doordat ze niet geleerd hebben met geld om te gaan. Ik zie daar een opdracht voor scholen liggen.'
Is financiële geletterdheid niet in eerste instantie de verantwoordelijkheid van ouders en opvoeders? 'Misschien wel. Mijn ouders leerden me al heel vroeg om te sparen. Maar de tijden zijn veranderd.' De Beckker wijst op de alom aanwezige verleidingen voor jongeren, zoals online kopen, gokken, gamen en dure telefoonabonnementen. 'Een jongere zit zo met een schuld waar ouders geen zicht op hebben. Vooral in gezinnen met lage inkomens zien we problemen. Als scholen meer aandacht besteden aan dit thema, voorkomen we veel ellende.'
Essentiële kennis
Een pleidooi dus voor financiële geletterdheid, te beginnen in de eerste fase van de middelbare school. Volgens de econoom zal dit financiële problemen helpen voorkomen én jongeren een stevige basis voor later geven: 'Financiën vormen nu eenmaal een essentieel onderdeel van het dagelijks leven. Het is daarom goed om ook begrippen als pensioen, beleggen, digitale munten en hypotheken in de lesstof mee te nemen. Bovendien is financiële basiskennis handig in veel vervolgopleidingen.'
Escaperoom
Saai hoeft de lesstof niet te zijn, benadrukt De Beckker, die betrokken was bij het Europese project EUFIN. 'Samen met onderwijsinstellingen en onderzoekers uit vijf verschillende landen ontwierpen we lesmateriaal om leerlingen spelenderwijs kennis te laten maken met geld. Mijn bijdrage lag in het wetenschappelijk testen van een nieuwe digitale tool, opgezet als 'Financial Escaperoom'. In dit spel beroven spelers fictief een bank en moeten ze opdrachten uitvoeren voordat ze met hun buit kunnen ontsnappen. Zo leren leerlingen al spelende over geldzaken. Uit onderzoek blijkt dat de financiële geletterdheid na zo’n escaperoom significant toeneemt. Zo simpel kan het dus zijn.'
Kenneth De Beckker is sinds 2022 universitair docent Finance aan de Open Universiteit. Binnen de master Management houdt de econoom zich bezig met corporate nance, waarbij hij zowel onderwijs verzorgt als lesmateriaal ontwikkelt. Daarnaast is hij een veelgevraagd spreker en expert in de media over financiële geletterdheid en voorzitter van het Fonds Financiële Geletterdheid van de Koning Boudewijnstichting.
4. Leven zonder angst of depressie, als kind én later
Ruim één op de drie Nederlandse jongeren tot 25 jaar kampt met psychische klachten. Intussen groeien de wachtlijsten bij psychiaters en psychologen. De Open Universiteit werkt mee aan een nieuw onderzoeksproject dat verkent hoe we depressie en angst bij kinderen beter kunnen behandelen. Ellin Simon maakt deel uit van het projectteam: 'Het is belangrijk om ook de ouders te betrekken.'
Het aantal kinderen en jongeren met depressie en angststoornissen neemt toe, vertelt Ellin Simon, universitair docent Klinische psychologie aan de Open Universiteit. 'Die toename komt niet alleen door de coronacrisis. Ruim vóór 2020 hadden steeds meer jongeren mentale hulp nodig.' Dit heeft onder andere te maken met de toenemende druk die de jeugd ervaart, bijvoorbeeld door oorlogsconflicten, klimaatverandering en de invloed van sociale media.
Kinderen met angst én depressie
Deze toename van mentale problemen is verontrustend, aldus Simon. Om het tij te keren, is het volgens haar belangrijk om signalen vroeg op te pikken - bijvoorbeeld bij het consultatiebureau. 'Met tijdige interventies kun je veel problemen in het verdere leven voorkomen. Maar hoewel voorkomen beter is dan genezen, zijn er ook effectievere behandelingen nodig. Zo gaan angst en depressie vaak samen bij kinderen. Maar veel behandelingen richten zich op één van beide problemen. Voor ongeveer de helft van de kinderen met angst én depressie is de huidige behandeling dan ook niet of onvoldoende effectief.'
Focus op emoties
Daarom wil het projectteam een beter behandelprogramma ontwikkelen. 'Hoe je emoties ervaart en ermee omgaat (coping), is een belangrijke onderliggende factor bij zowel angststoornissen als depressiviteit. Daarom draait de behandeling grotendeels om emotionele vaardigheden.' Bovendien worden de ouders erbij betrokken. 'Tot nu toe richtten behandelingen zich puur op het kind. Maar de sociale omgeving is erg belangrijk, vooral de ouders. Hoe gaan die bijvoorbeeld met hun emoties om en die van hun kind? In het behandelprogramma leren ouders én kinderen daarom nieuwe manieren om met gevoelens om te gaan. We verwachten dat dit onder meer het zelfvertrouwen en de coping vaardigheden van kinderen verbetert. Dat kan de behandeling effectiever maken.'
Het team verwacht de resultaten over een jaar of twee te delen. 'We zijn heel benieuwd. Hopelijk helpt ons onderzoek meer kinderen van angsten en en depressie af, nu én in hun latere leven.'
Ellin Simon is universitair hoofddocent Klinische kinder- en jeugdpsychologie aan de Open Universiteit. Ze studeerde psychologie in Groningen en cognitieve neurowetenschappen in Utrecht. Ze promoveerde aan de Universiteit Maastricht op angststoornissen bij kinderen. Simon is auteur van het boek Leer te durven! en medeauteur van het boek Denken + Doen is Durven.
5. Schoolprogramma met Roda JC helpt kinderen naar gezondere leefstijl
Veel kinderen bewegen te weinig en eten ongezond, vooral als ze opgroeien in kansarme gezinnen. Met allerlei gevolgen op latere leeftijd: overgewicht, chronische aandoeningen, mentale problemen en minder baankansen. Het programma Gezond in Mijn Streek wil in Zuid-Limburg het tij keren, onder meer met inzet van voetbalclub Roda JC. Namens de Open Universiteit is onderzoeker Laura Huiberts hierbij betrokken.
Beeld het je in: je had geen zin in school, maar vandaag komen er profvoetballers langs. Die nemen jouw groep mee naar het voetbalveld. Om te voetballen natuurlijk, en om andere spelletjes te doen. Het zal voor menig basisschoolleerling een droom zijn, maar voor kinderen in Heerlen-Noord kan het zomaar werkelijkheid worden. Daar loopt namelijk het programma Gezond in Mijn Streek. Onderdeel is een lesprogramma dat een actiever en gezonder leven onder basisschoolleerlingen moet stimuleren.
Rolmodellen
Worden kinderen echt actiever en gezonder van deze interventie? Een onderzoeksteam van de Open Universiteit onderzocht het tijdens de proefperiode van dit initiatief. 'De deelnemende kinderen hadden een meetapparaatje op hun bovenbeen', vertelt onderzoeker Huiberts. 'Zo monitorden we hun fysieke activiteit. Ten opzichte van de controlegroep zagen we zeker veranderingen, hoewel we daar pas meer over kunnen zeggen na een langere meetperiode.' De deelnemers hadden bovendien meer kennis over gezond eten en de positieve effecten van sporten. Daarbij hadden juist de kinderen die bij aanvang van het onderzoek het minst wisten over gezond leven, het meeste profijt van de interventie. Ook bleek dat rolmodellen, zoals voetballers, kunnen helpen bij dit soort programma’s. Rolmodellen kunnen inspireren en motiveren om meer te bewegen en gezonder te eten - de basis voor een betere toekomst, zoals uit onderzoeken blijkt. Hoe vroeger kinderen hiermee aan de slag gaan, hoe beter.'
De resultaten geven Gezond in Mijn Streek een zetje in de goede richting. 'Heel fijn', zegt de onderzoeker. 'Het project van Roda JC is nu uitgebreid naar een jaarprogramma in de volledige bovenbouw van scholen in Heerlen-Noord. Zo blijven kinderen op lange termijn bezig met onderwerpen als gezonde voeding en beweging. We hopen dat ze hiermee niet alleen op school, maar ook thuis aan de slag gaan.'
Laura Huiberts is sinds 2022 universitair docent Onderwijswetenschappen aan de Open Universiteit. Ze studeerde Gezondheidswetenschappen in Maastricht, waar ze ook de master Cognitieve en klinische neurowetenschappen afrondde. Ze promoveerde aan de TU Eindhoven op de effecten van binnenverlichting op cognitieve prestaties.
Tekst: Jos Cortenraad
Illustraties: Caroline Cracco