Filosofie van de cultuurwetenschappen

‘Cultuurwetenschappen’ is een verzamelnaam voor een grote en nog steeds groeiende groep nogal uiteenlopende disciplines: geschiedschrijving, mediawetenschap, kunstgeschiedenis, literatuurwetenschap, theaterwetenschap, filmwetenschap, cultural studies en vele andere. Binnen deze disciplines zijn verschillende theorieën en onderzoeksmethoden ontwikkeld, zoals hermeneutiek, structuralisme, kritische theorie en deconstructie, aangevuld met nieuwe toepassingen in digital humanities, environmental humanities, genderstudies en postkoloniale studies.

Deze cursus biedt een kennismaking met hun belangrijkste theorieën en methoden. Zij worden eerst historisch ingeleid, vervolgens stuk voor stuk uitgelegd, met elkaar vergeleken en van voorbeelden voorzien. Daarnaast wordt ingegaan op het wetenschappelijke karakter van deze disciplines: hoe wetenschappelijk zijn ze, en wat houdt dat eigenlijk in? Bovendien biedt de cursus een overzicht van de belangrijkste begrippen die in de cultuurwetenschappen zijn ontwikkeld, zoals paradigma, discours, etc. Omdat in alle benaderingen interpretatie een belangrijke rol speelt, staat dit begrip centraal. Wat gebeurt er als we interpreteren? En hoe worden interpretaties methodologisch uitgewerkt?

Het overzicht van de theorieën en methoden begint met een historische inleiding die vooral aandacht schenkt aan de hermeneutiek. Daarna worden meerdere theorieën besproken die zoeken naar betekenissen en invloeden die op een in eerste instantie vaak verborgen wijze doorwerken in teksten en andere culturele uitingen. Dit betreft uiteenlopende benaderingen, zoals structuralisme, psychoanalyse en verschillende sociologische theorieën. Deze visies zijn vervolgens samengenomen in de hermeneutiek van Paul Ricoeur en de deconstructie van Jacques Derrida. Ten slotte komen meer recente ontwikkeling in de cultuurwetenschappen aan de orde, zoals de toenemende aandacht voor gender, postkolonialisme, het klimaat, en het gebruik van computerprogramma’s, big data en digitale technieken in cultuurwetenschappelijk onderzoek.
De cursus levert niet alleen inzicht in de belangrijkste en relevante denk- en werkwijzen in de cultuurwetenschappen, maar daagt ook uit om hier kritisch over na te denken.
Deze cursus is allereerst theoretisch van aard, maar deze theoretische benadering zal worden gekoppeld aan de vaardigheid ‘academisch lezen’, namelijk met het maken van KAVV-analyses.

Leerdoelen
Na afronding van de cursus ben je in staat om:
- in hoofdlijnen de belangrijkste theorieën en interpretatiestrategieën uit de cultuurwetenschappen te reproduceren,
- deze theorieën en strategieën in wetenschappelijke teksten te herkennen,
- de belangrijkste begrippen, thema’s en vraagstukken in de cultuurwetenschappen te herkennen en te duiden,
- kritisch te reflecteren op theorieën en werkwijzen in de cultuurwetenschappen,
- een wetenschappelijke tekst zorgvuldig te lezen.