Cultuurwetenschappen in de publieke arena

Introductie
Hoe communiceren cultuurwetenschappers over de uitkomsten en relevantie van hun onderzoek met de maatschappij? Hoe presenteren zij zich in de media (krant, tv, podcast, radio, talkshow, etc.)? Bij wat voor soort onderwerpen wordt er gevraagd naar hun expertise, en wat voor soort bijdragen aan het debat leveren de cultuurwetenschappers? Aan de hand van wisselende, actuele aanleidingen en thema’s realiseer je je welke kennis en vaardigheden je opdoet tijdens je masteropleiding en hoe je die kan expliciteren (wetenschapscommunicatie) en hoe je daarop kan reflecteren.
In het studiejaar 2025-2026 kun je, na een gemeenschappelijk inleidend gedeelte over wetenschapscommunicatie, kiezen uit twee thema’s: ‘Open vensters? Het debat over canons en diversiteit’ en ‘Cultuur, mentale gezondheid en weerbaarheid’.
Thema 1: het debat over canons en diversiteit
‘Leeslijsten op scholen worden gedomineerd door boeken van (witte hetero)mannen. [...] Is dat erg? Ja, want het weerspiegelt en vormt de verhoudingen in de samenleving’, aldus het schrijverscollectief ‘Fixdit’, dat recent de discussie over de literaire canon nog weer eens opende. Fixdit voert een strijd ‘voor verandering, in de literaire wereld én in de canon’. Het canonfenomeen, en dan niet beperkt tot de literatuur, stond de afgelopen jaren vaker in de aandacht, zowel in Nederland, waar in 2020 een veelbesproken herziening van de Canon uit 2006 gepresenteerd werd, als in Vlaanderen, waar nog heel recent een ‘Canon van Vlaanderen’ met ‘historische Vlaamse ankerpunten’ veel stof deed opwaaien.
Dit soort canons en meer nog de discussies erover lijken vooral spiegels van de tijdgeest. De visie op dat wat vanuit historisch en cultureel perspectief van waarde is, blijkt voortdurend in beweging. Bij de canondiscussies gaat het om hete hangijzers als diversiteit en inclusie en in dat licht is het dan ook niet verwonderlijk dat die canons recent veel ‘onder vuur’ zijn genomen.
We bestuderen het canonfenomeen vanuit een historisch en transnationaal perspectief. Hoe heeft het debat over de canon zich in de loop der jaren ontwikkeld? Weerspiegelt dit debat maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de veranderende kijk op het onderscheid tussen ‘elitaire’ en ‘populaire’ cultuur? Interessant is ook de vraag of canons in het recente verleden beïnvloed zijn door activisme vanuit ‘minderheids’-groeperingen.
Thema 2: Cultuur, mentale gezondheid en weerbaarheid
Een explosieve toename van stress, angst en neerslachtige gevoelens onder scholieren en adolescenten; een verveelvoudiging van het aantal gevallen van burnout; meer dan een miljoen Nederlanders die antidepressiva slikken: wekelijks hoor je in het nieuws over mentale gezondheidsproblemen. Volgens veel cultuurwetenschappers moeten we mentale aandoeningen niet alleen zien als een medisch probleem, maar ook en vooral als een cultureel fenomeen: het zou bijvoorbeeld wel eens kunnen zijn dat de scherpe toename in mentale gezondheidsproblemen veel te maken heeft met onze manier van leven in een neoliberale prestatiemaatschappij. Ook de rol van internet en sociale media wordt door veel cultuurwetenschappers genoemd als een factor die onze mentale gezondheid negatief beïnvloedt.
In dit thema bestudeer je de cultuurwetenschappelijke dimensie van mentale gezondheid. Daarbij is met name ook aandacht voor de vraag welke maatregelen mogelijk zijn: hoe kunnen we ons weerbaarder maken tegen de druk en de verwachtingen die een individualistische, prestatieve en op economische groei gerichte samenleving oplegt? Welke ‘coping strategies’ op individueel niveau en welke maatregelen op cultureel niveau zijn mogelijk om mentaal gezond te kunnen blijven in een cultuur die ons op verschillende manieren voortdurend opjaagt?

Leerdoelen
Na het afronden van deze cursus heb je:
- kennis van en inzicht in technieken en middelen op het gebied van de wetenschapscommunicatie en wetenschapsjournalistiek;
- kennis van en inzicht in de manier waarop de bijdrage van cultuurwetenschappers in het publieke debat verschilt van die van niet-wetenschappers en van die van andere wetenschappers;
- de vaardigheid vergroot in het zelfstandig toepassen van de opgedane inzichten op een eigen casus op het gebied van wetenschapscommunicatie;
- kennis van en inzicht in het specifieke thema waarop de wetenschapscommunicatie wordt toegepast op basis waarvan je een eigen oordeel kunt vormen;
- verbeterde vaardigheid in het schrijven van een cultuurwetenschappelijk opiniestuk voor een breed publiek.