'Transitie naar duurzame toekomst vraagt andere mindset van bedrijven'
Na twintig jaar was Myriam Cloodt nog lang niet uitgekeken op haar baan aan de TU Eindhoven. Maar de kans die de Open Universiteit bood om hoogleraar te worden, wilde ze niet aan zich voorbij laten gaan. In haar huidige functie focust ze op onderzoek en onderwijs rondom strategie, innovatie en duurzaam ondernemerschap. Dit sluit aan bij de grote vraagstukken van deze tijd. 'We staan voor forse ecologische uitdagingen', aldus Cloodt. 'Onze niet-hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen raken op. En nu al hebben we de grens van 1,5 graad opwarming van de aarde overschreden. Daarnaast gaat duurzaam ondernemerschap ook over sociale uitdagingen, zoals een eerlijke verdeling van de welvaart. Het is voor de volgende generaties belangrijk dat we deze zaken aanpakken.'
Tijd voor verandering
Om de toekomst veilig te stellen, zijn verschillende veranderingen in gang gezet. Denk aan de klimaattransitie, de energietransitie en de overgang naar een circulaire economie. Bij deze omschakelingen spelen bedrijven een belangrijke rol. 'Doorgaan zoals we altijd gewend waren, kan niet meer', zegt Cloodt. 'Bedrijven moeten verduurzamen, om meerdere redenen. In Nederland wil de overheid dat het gebruik van grondstoffen in 2030 met 50 procent is terug- gedrongen, en in 2050 moet de economie volledig circulair zijn. Daarnaast kijken werknemers nu meer naar duurzaamheid bij het kiezen van een werkgever; iets waar bedrijven vaker rekening mee houden.' Hoewel winst maken nog altijd een belangrijk doel van bedrijven is, bekommeren ze zich steeds meer om de drie P's: people, planet, profit. Dat vraagt om andere strategieën en langetermijndenken. Cloodt: 'We zien in ons onderzoek dat managers zich nu vaker focussen op de vraag: Wat vinden we belangrijk en hoe gaan we onze middelen inzetten om ons doel te halen, mét duurzame en rechtvaardige oplossingen?'
Openheid naar buiten toe
Met dit dieperliggende doel - in managementtermen 'purpose' - als stip op de horizon, ontwikkelen onderzoekers en organisaties nieuwe bedrijfsmodellen. 'Willen bedrijven verduurzamen, dan moeten ze veel meer gaan samenwerken en meer informatie delen. Onder andere met stakeholders en ecosysteempartners. In de circulaire plasticsindustrie zagen we bijvoorbeeld dat bepaalde nieuwe technologieën voor het produceren van producten gebaseerd op plastic afval een uniforme afvalinstroom vereisten. PET-afval van voedselverpakkingen mocht dus niet worden gemengd met afval vanuit non-food toepassingen. Dit gaf problemen, omdat sorteer- en inzamelsystemen niet altijd aansloten op de technologieën van het bedrijf. Die systemen moesten dus worden afgestemd op de nieuwe technologie. Wil een stakeholdergroep nu een circulaire verpakking ontwikkelen? Dan moeten alle partijen binnen de verpakkingswaardeketen samenwerken, van grondstofleverancier tot recycler. Zij hebben elkaar nodig om de cirkel gesloten te houden en gezamenlijk waarde te creëren. Dat vergt een andere mindset, met meer openheid naar buiten toe.'
Onmisbare brede kijk
Die brede kijk is voor een bedrijf onmisbaar, aldus de hoogleraar. 'Je kunt zelf wel innoveren, maar andere actoren moeten daarin meewerken. Dus kijk met wie je wilt samenwerken en organiseer dat. Belangrijk is dat bedrijven hun purpose voor ogen houden en tegelijkertijd op de korte termijn strategisch wendbaar blijven. Omdat niemand precies weet hoe de transitie zich ontwikkelt, kunnen bedrijven beter experimenteren met meerdere, kleinschalige initiatieven. Zo verminder je immers de risico’s. Begin klein en zet meerdere projecten op met verschillende partners: stakeholders, leveranciers, klanten, misschien zelfs concurrenten.'
Deze nieuwe bedrijfsstrategie vraagt ook om een ander soort manager. 'Managers die hun organisatie toekomstbestendig willen maken, moeten nagaan of hun langetermijndoel nog voldoet. Maar alleen met een goede purpose ben je er nog niet. Daarna moet je die inbedden in de dagelijkse routine van de organisatie, de juiste partnerschappen aangaan en medewerkers meenemen in de nieuwe mindset. Pas daarna kun je overgaan tot actie en proberen je uiteindelijke doel te realiseren.'
De manager als intermediair
Volgens de hoogleraar krijgen managers in deze bedrijfsstrategie meer de rol van intermediair. 'Het samenwerken met andere partijen, die soms conflicterende belangen hebben, vergt een andere manier van denken. Een goede manager moet nieuwe leiderschapskwaliteiten bezitten, zoals partijen samenbrengen en kunnen omgaan met complexe situaties.'
Eenvoudig is dat niet, meent Cloodt. Bij het ontwikkelen van de benodigde competenties speelt het onderwijs een belangrijke rol. 'De faculteit Managementwetenschappen van de Open Universiteit werkt momenteel aan een nieuwe onderwijsvisie, die aansluit bij de huidige tijdgeest. We denken na over zaken als: Wat vraagt het leiden van een toekomstbestendig bedrijf van managers? Hoe kunnen managers het best samenwerken met diverse partijen? En hoe maken ze een goede belangenafweging, met oog voor de korte- en langetermijndoelen?'
Interdisciplinair werken
Hoe de nieuwe onderwijsvisie er precies uit gaat zien, is nog onderwerp van gesprek. Aan ideeën echter geen gebrek. 'Misschien gaan we meer interdisciplinair werken, waarbij we een actueel probleem centraal stellen en vanuit verschillende invalshoeken naar oplossingen zoeken', suggereert Cloodt. Deze ontwikkeling vloeit voort uit een overleg tussen decanen van de veertien Nederlandse universiteiten, dat twee jaar geleden plaatsvond. Zij stelden een gezamenlijke impactagenda vast, die antwoord wil geven op de vraag hoe de wetenschappelijke discipline Economie en Bedrijfskunde het best kan bijdragen aan de verschillende transities in de maatschappij. Momenteel zetten de universiteiten, inclusief de Open Universiteit, de eerste stappen in het uitvoeren van die agenda. 'Verduurzaming is inmiddels ingebed in onze onderzoeksprogramma’s', weet Cloodt. 'Zo kennen we naast het vakinhoudelijke onderzoek op negen wetenschapsgebieden één multidisciplinair programma: Innovating for Resilience. Alle faculteiten dragen bij aan dit onderzoeksprogramma. Het is gewijd aan vier maatschappelijk relevante thema’s, waaronder Broad Sustainability en Inequalities in Vulnerable Areas. Daarnaast organiseren we bij Managementwetenschappen regelmatig het Learning and Innovation for Resilience and Sustainability (LIRS) symposium. In een transdisciplinair debat denken allerlei wetenschappers en professionals mee over hoe innovatie en leerprocessen bijdragen aan de transitie naar veerkrachtige, duurzame systemen.’
Het proces versnellen
De hoogleraar voelt dat, zeker in Europa, de tijd rijp is om werk te maken van verduurzaming. 'Ik merk het aan mijn studenten, die méér willen dan de traditionele modellen en theorieën. Zij zijn bijvoorbeeld bezig met de omschakeling naar een circulaire economie. Ook bedrijven nemen allerlei initiatieven, waaronder een onderzoeksproject naar circulaire plastics. Voor hen is 2050 de stip op de horizon. Ik ben daar blij mee, maar het gaat me nog te langzaam. Natuurlijk begrijp ik dat het lastig is om het complete systeem te veranderen. Nieuwe technieken en bedrijfsmodellen kun je als organisatie niet altijd in je eentje ontwikkelen, daarvoor ben je soms afhankelijk van innovaties van anderen. De grootste vraag is hoe we dat proces kunnen versnellen. Met ons onderzoek dragen we hier vanuit de Open Universiteit een circulair steentje aan bij.'
Prof. dr. Myriam Cloodt is hoogleraar Strategisch management aan de Open Universiteit. Zij studeerde bedrijfseconomie aan de Universiteit Maastricht en promoveerde daar in 2005 op het onderwerp fusies en overnames in hoogtechnologische industrieën. Tot 2023 werkte zij bij de Technische Universiteit Eindhoven, vanaf 2022 als covoorzitter van de Innovation, Technology Entrepreneurship and Marketing Group (ITEM) bij de faculteit Industrial Engineering and Innovation Sciences.
Tekst: Meyke Houben
Fotografie: Laurent Stevens