Zijn bitcoins geld? Ofwel: moet de virtuele wereld worden gereguleerd?

Op 14 mei 2014 heeft de Rechtbank Overijssel uitspraak gedaan in een zaak, die zeer van deze tijd is (ECLI:NL:RBOVE:2014:2667). Wat was het geval? Eiser en gedaagde hebben een overeenkomst gesloten voor de koop en verkoop van 2750 bitcoins. Gedaagde zou deze bitcoins aan eiser verkopen tegen een koopprijs van € 8,05 per bitcoin, derhalve voor een totaalbedrag van € 22.137,50.

Overeenkomst koop en verkoop bitcoins

Eiser heeft de koopprijs van € 22.137,50 betaald aan gedaagde.
Gedaagde heeft 990 bitcoins geleverd aan eiser op diens bitcoinrekening. De resterende 1760 bitcoins zijn nooit door gedaagde aan eiser geleverd. Eiser stelt dat gedaagde in gebreke is door slechts 990 bitcoins te leveren.
Eiser heeft bovendien schade geleden als gevolg van de koerswijziging van de bitcoin. Art. 6:125 BW biedt de grondslag voor vergoeding van de koerswijzigingsschade. Volgens eiser is bij de levering van bitcoins sprake van betaling van een geldsom in bitcoins. De schade bedraagt € 132.792,00.
Gedaagde erkent dat hij is tekortgeschoten in de nakoming van de overeenkomst. Gedaagde erkent ook dat hij € 14.168,00 moet terugbetalen. Maar, gedaagde betwist dat sprake is van een betaling van een geldsom in bitcoins. Bitcoins zijn geen geld in de zin van artikel 6:112 BW!

Wettig betaalmiddel of niet?

De vraag is nu of eiser, naast terugbetaling van de koopsom van de niet geleverde bitcoins, aanspraak kan maken op een schadevergoeding.
Om deze vraag te kunnen beantwoorden moet eerst worden vastgesteld wat bitcoins zijn. Zijn ze geld? En als ze geen geld zijn, wat zijn ze dan wel?

Iedere bitcoin bestaat uit een unieke reeks van cijfers en letters en wordt verkregen door 'mining' of door middel van een transactie. Bij 'mining' wordt gebruikgemaakt van krachtige computers die met complexe berekeningen een bitcoin kunnen creëren.
De Europese Centrale Bank (ECB) heeft in haar rapport 'Virtual Currency Schemes' van oktober 2012 (ECB rapport 2012) de bitcoin omschreven als:

'a virtual currency scheme based on a peer-to-peer network. It does not have a central authority in charge of money supply, nor a central clearing house, nor are financial institutions involved in the transactions, since users perform all these tasks themselves. Bitcoins can be spent on both virtual and real goods and services. Its exchange rate with respect to other currencies is determined by supply and demand and several exchange platforms exist.'

De bitcoin wordt dus niet door overheden gereguleerd of centraal uitgegeven. De waarde van bitcoins wordt bepaald door vraag en aanbod op diverse digitale uitwisselingsplatforms.
In de Europese Gemeenschap hebben alleen eurobiljetten en euromunten de status van wettig betaalmiddel (art. 10 en 11 Verordening 974/98).
Verder heeft de Minister van Financiën het standpunt ingenomen dat de bitcoin niet onder de definitie van (elektronisch) geld valt in de zin van de Wet financieel toezicht en dat de bitcoin niet als wettig betaalmiddel wordt gezien, maar als ruilmiddel tussen particulieren (Brief Minister van Financiën van 19 december 2013 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal, kenmerk: FM/2013/1939 U). Van een tolereren van de bitcoin als geldmiddel is dan ook geen sprake.

De rechtbank concludeert dat de bitcoin niet kan worden aangemerkt als geld, maar dient te worden gezien als ruilmiddel. De vordering van eiser wordt afgewezen.

Waarom is dit nu interessant?

In de Verenigde Staten wordt de bitcoin sinds donderdag 17 september 2015 (www.cftc.gov/PressRoom/PressReleases/pr7231-15) gekwalificeerd als een 'commodity' (evenals goud en olie) conform de Commodity Futures Trading Commission (CFTC). Bitcoins vallen daarmee onder de Commodity Exchange Act. NB: een 'commodity' is een bulkgoed, een vervangbaar goed zoals grondstoffen en agrarische producten. Het is daarmee ook een beleggingsklasse die kan worden verhandeld via termijncontracten op de beurs.

Dit is een heldere methode die meer duidelijkheid geeft dan slechts de ietwat vage kwalificatie van 'ruilmiddel'. Deze aanpak verdient in Europa en daarmee in Nederland wellicht navolging. Immers, de aanduiding 'ruilmiddel' is vaag en ruim. Wat is géén ruilmiddel? Niets belet me een zak kauwgum te ruilen met de auto van de buurman. Men kan evengoed zeggen: de bitcoin is geen geld maar 'iets'. Dat schept geen helderheid. Een aanduiding als 'commodity' brengt mee dat de regelgeving van commodities op bitcoins van toepassing is. Dan spreek je over regulering, niet over 'iets'.

Anka Ernes

Prof. mr. A.L.H. Ernes is hoogleraar Dogmatiek van het privaatrecht aan de Open Universiteit.

6 oktober 2015