De digitale toekomst van de advocatuur

Om te zorgen dat de bestaande regels correct worden toegepast en tot een rechtvaardige uitspraak te komen, helpt een advocaat een partij bij het verzamelen en aandragen van de relevante feiten, bij de juridische kwalificatie daarvan en bij de daaraan verbonden rechtsgevolgen. Daarbij heeft de advocaat de beschikking over veel hulpmiddelen die hem helpen bij de juridische kwalificatie. De laatste decennia komen er steeds meer digitale hulpmiddelen bij (bijvoorbeeld zoekmachines, databanken en contractgeneratoren), die de advocaat helpen om zijn weg te vinden in de steeds toenemende juridische informatie.

Digitalisering leidt niet tot het einde van de menselijke advocaat

Sommige advocaten verwachten dat de digitalisering ertoe zal leiden dat hun taak in de toekomst uiteindelijk zal worden overgenomen door computers die met artificiële intelligentie (AI) tot een juridische beslissing komt. Hoewel ik onvoldoende de mogelijkheden die AI biedt kan inschatten, ben ik er vrij zeker van dat dit toekomstbeeld zich niet zal verwezenlijken. Immers, bestaande regels laten zich waarschijnlijk nog wel in algoritmen vatten. AI zal waarschijnlijk ook nog wel in staat zijn om met input van de cliënt tot een selectie van de relevante feiten te komen en vervolgens met gebruikmaking van alle in algoritmen vervatte rechtsbronnen tot een oordeel te komen. AI kan naar mijn inschatting echter nooit bepalen of de uitkomst van de correcte toepassing van bestaande regels ook rechtvaardig is. De mogelijkheid van een correctie door een mens blijft daarom nodig. Zonder een menselijk rechterlijk ingrijpen zou de Huizense veearts (HR 27 juni 1932 en 20 februari 1933, NJ 1933, 60 en NJ 1933, 918) immers strafrechtelijk zijn veroordeeld. Daarnaast zal de invulling van open normen als de 'redelijkheid en billijkheid' altijd afhankelijk zijn van hetgeen in een bepaald tijdsgewricht redelijk wordt geacht.

Voortschrijdende digitalisering stelt wel andere eisen aan de opleiding en leidt vlugger tot aansprakelijkheid

Digitalisering heeft de wereld van de advocaten (en ook rechters) al ingrijpend veranderd en zal dat in toenemende mate doen. Er zijn al programma’s waarmee aan de hand van een vragenlijst contracten kunnen worden gegenereerd. Door de digitalisering is verder met één druk op de knop een grote hoeveelheid informatie beschikbaar. De advocaat zal daarin zijn weg moeten vinden en moeten kunnen werken met zoekmachines die bij verkeerde of te ruime zoekopdrachten duizenden treffers opleveren. Ook studenten zullen steeds meer en steeds vroeger met dit soort zoeksystemen moeten (leren) werken. Juridische opleidingen zullen daarop moeten inspelen.
De grote hoeveelheid informatie heeft daarnaast volgens mij nog een belangrijk gevolg. Als informatie beschikbaar is zal ook van de bekwaam handelend advocaat ook worden verwacht dat hij deze bestudeert en verwerkt. Een advocaat die in een zaak belangrijke juridische informatie over het hoofd ziet, zal in de toekomst sneller aansprakelijk worden geacht.

Prof. dr. mr. R. Mertens, hoogleraar zakelijke rechten Open Universiteit, voorzitter Juristenvereniging appartementsrecht en tevens advocaat/partner bij Paulissen Advocaten NV in Maastricht.

Heerlen, juni 2018