Hoe verdrijven we de vloek van Big Tech?

Big Tech

Sinds de digitalisering van de samenleving zijn grote technologiebedrijven - Big Tech - oppermachtig geworden. Daarmee vormen ze een gevaar voor onze rechtsstaat, betoogt Reijer Passchier, die het boek De vloek van Big Tech schreef. 'Big Tech minacht onze privacy, de betrouwbaarheid van informatie en de vrije mededinging. En daardoor ook de algemene institutionele grondslagen van onze democratie. We hebben onze westerse ziel uitgeleverd aan bedrijven als Meta, Amazon, Google of Apple. Inmiddels zijn deze bedrijven zo machtig, dat zij een bedreiging vormen voor een sterke rechtsstaat, burgerschap en het onderscheid tussen publiek en privaat.'

Privacy

Passchier legt uit hoe dat komt: 'Big Tech bestaat bij de gratie van het recht, met name het ondernemingsrecht, het eigendomsrecht en het internationaal recht. Daarmee hebben we onze eigen monsters gecreëerd, want Big Tech lapt met gemak regels aan zijn laars of probeert ze te ontwijken. Staten proberen nu wel strengere wetten te maken voor Big Tech, maar vaak zijn die moeilijk te handhaven. Neem het internationaal recht: dat maakt het voor multinationals mogelijk om onderdelen van land naar land te verplaatsen. Door te dreigen met vertrek, dwingen ze gunstige regelingen af. Zo spelen zij landen tegen elkaar uit. Of neem de privacywet AVG, de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Voor start-ups betekent dat een hoop extra werk. Maar een bedrijf als Meta schendt aan de lopende band de privacy van gebruikers. Als ze daarvoor worden vervolgd, huren ze de duurste advocaten in, die de procedures eindeloos kunnen vertragen.'

Autonomie verstevigen

In de westerse wereld zijn we inmiddels zo afhankelijk van Big Tech, dat het vrijwel onmogelijk is om ons daar nog aan te onttrekken. 'Kijk naar ons eigen land', zegt Passchier. 'De overheid, de zorg, het ABP, uitvoeringsinstanties, de Rotterdams haven: allemaal kunnen ze niet zonder de cloud, Amazon, Windows enzovoort. Wat we wel kunnen doen, is proberen om de macht van deze bedrijven terug te dringen en onze autonomie te verstevigen.'

Daarvoor zijn niet eens verstrekkende juridische maatregelen nodig, denkt Passchier. Wel is een samenwerking met de Europese Unie vereist. 'We moeten onze grenzen afbakenen en alternatieven gaan gebruiken van Europese bedrijven. Geen iPhone meer bijvoorbeeld, maar een fairphone. Of Meta weren uit de EU en een eigen Europees internet instellen.'

Geen voorbeeldfunctie

Misschien mag het in het algemeen ook wel een tandje minder met de digitalisering. 'Soms wordt technologie ingezet op plekken waar dat niet nodig is', vervolgt de hoogleraar. 'Denk bijvoorbeeld aan huiswerkapps in het onderwijs. Daarmee worden leerlingen constant lastiggevallen door hun leraren, wat soms leidt tot extra stress.' De productiviteitswinst van technologie wordt vaak sterk overdreven, vindt Passchier. 'De overheid zou vitale bedrijven kunnen verplichten om ook zonder Big Tech te functioneren. Maar daarin heeft ze nu geen voorbeeldfunctie, want ze gebruikt zelf X en Facebook. Zo blijven Europese alternatieven op achterstand.'

Gelukkig ontstaat er - ook bij de overheid - steeds meer bewustwording over de gevaren van Big Tech. 'Nu is het een kwestie van doorpakken. Geen eenvoudige opgave, want het probleem is fundamenteler dan we denken. Uiteindelijk moeten we toe naar een ander rechtsstelsel, dat niet de grote bedrijven, maar de burger voorop stelt. Of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren, is nog maar de vraag.'