null Kun je samen innoveren zonder de juiste leider?

Perron_MW_Innoveren_head_large.jpg

Kun je samen innoveren zonder de juiste leider?

Ecosystemen vinden we niet alleen in de natuur. Tegenwoordig spreken we ook van ecosystemen in een zakelijke omgeving. Dan doelen we op een grote hoeveelheid bedrijven, gebruikers, kennisinstellingen en organisaties die zodanig met elkaar verbonden zijn, dat ze effect op elkaar hebben. Een dergelijk ecosysteem is essentieel bij het ontwikkelen van innovatie. We noemen dit ook wel 'open innovatie'. Maar hoe wordt zo’n ecosysteem uiteindelijk succesvol? Volgens junior-onderzoeker Dieudonnee Cobben, die haar scriptie bij de Open Universiteit wijdde aan deze materie, staat of valt het succes van het systeem met de persoon en kwaliteit van de leider.

Een voorbeeld van een ecosysteem met open innovatie is het uitermate complexe ecosysteem rondom ASML, dat machines maakt voor de halfgeleiderindustrie. Het ecosysteem bestaat uit een 100-tal partnerbedrijven, met name chipfabrikanten. Circa 90% van de onderdelen van iedere chipmachine die wordt geproduceerd, wordt geleverd door deze externe partners. Het hele ecosysteem concurreert en werkt tegelijk samen met elkaar, waarbij iedere individuele partner verantwoordelijkheid draagt voor het volledige ecosysteem.

Open innovatie

Tijdens haar bachelor kwam Dieudonnee per toeval het begrip 'open innovatie' tegen. 'Ik was direct gefascineerd. In de cursus werd verteld dat open innovatie een manier van samenwerken is waarbij zeer verschillende partijen samenwerken om uiteindelijk innovaties te ontwikkelen die niemand ooit alleen had kunnen bedenken. Hoe gaaf is dat wel niet? Tegelijk ontdekte ik dat de wereld enkele complexe vraagstukken heeft op te lossen die zo ingewikkeld zijn, dat ze door niemand alleen opgelost kunnen worden. Juist deze combinatie van aspecten overtuigde me; open innovatie zou mijn onderwerp worden. Via mijn toenmalige mentor kwam ik in aanraking met Nadine Roijakkers, directeur Expertise Centrum Onderwijs en hoogleraar aan de Open Universiteit, en haar ecosysteemonderzoek. Dit laatste is een specifieke vorm van open innovatie. Ik las tot in de late uurtjes en na het uitwerken van een casus ontdekte ik dat de leider erg belangrijk is in het laten falen of slagen van een ecosysteem. Ik dacht, als ik nu beter begrijp hoe zo’n leider functioneert in een ecosysteem, kan ik wellicht in de toekomst bijdragen aan succesvolle ecosystemen en dus indirect bij oplossingen voor complexe vraagstukken.'

Empirisch onderbouwen

Ecosystemen en het onderzoek eromheen bevinden zich volgens Dieudonnee nog altijd in de conceptfase: 'Het onderzoek richt zich nog vooral op definities van ecosystemen en de elementen ervan. Tot nu werd nog niet echt gekeken naar achterliggende elementen of relaties tussen leden van een ecosysteem. Kortom: de hoe- en waaromvragen zijn grotendeels nog niet beantwoord voor ecosystemen. Daarnaast is de huidige literatuur rondom leiderschap vooral beschrijvend van karakter en gebaseerd op relatief oude inzichten vanuit de psychologie, zoals 'leider ben je van nature', of 'leiders vormen vanuit hun charisma een klasse apart'. Vanuit die literatuur kun je wel aannames doen over leiderschap in de context van een ecosysteem, maar deze zijn niet empirisch onderbouwd. Juist op dit laatste richt zich ons onderzoek: met behulp van kwantitatieve én kwalitatieve onderzoeksmethoden zal het duidelijker worden hoe leiderschap werkt binnen een ecosysteem en hoe het kan bijdragen aan een succesvol ecosysteem. We zijn gestart met het uitwerken van een aantal case studies, waarin we kwalitatief onderzoek doen naar de achterliggende elementen rondom leiderschap. De bevindingen worden in een later stadium nogmaals kwantitatief getest.’

De leider als succesfactor

De eerste resultaten tonen dat de leider als persoon een grote invloed heeft op het succes van ecosystemen. Dieudonnee: 'De leider beïnvloedt door middel van besturingsmechanismen het gevoel van saamhorigheid. Juist dit gevoel is van belang om een ecosysteem te laten slagen. Alleen bij saamhorigheid zullen mensen dat ene extra stapje willen zetten dat zo hard nodig is. De nieuwe complexe ecosystemen vragen compleet nieuwe eigenschappen van een leider. Het is belangrijk om te luisteren, flexibel te zijn, mensen te verbinden, om zo vooruit te kunnen kijken en beslissingen te nemen indien nodig. Ook is het van belang dat een leider zowel de normale mens begrijpt - bottom-up-, als kan meepraten in hogere managementkringen, top-down. Juist door deze combinatie van eigenschappen zal een leider in staat te zijn bij te dragen aan een succesvol ecosysteem.’

Aanbevelingen

Volgens Dieudonnee is het allereerst belangrijk dat goed wordt nagedacht over wie een ecosysteem gaat leiden. 'Het moet een persoon zijn met de juiste eigenschappen. Misschien moet daar wel iemand voor worden opgeleid. Alleen met de juiste leider zal een ecosysteem in staat zijn optimaal gebruik te maken van de kennis en middelen van partners. Ook is het van belang dat er duidelijke communicatie- en managementstructuren bestaan binnen een ecosysteem. De afwezigheid van beide structuren kan tot miscommunicatie, frustratie en in extreme gevallen zelfs tot het verlies van een zakelijk partner leiden. Dit zal niet positief bijdragen aan zowel de vibe binnen een groep als het kennisniveau. Het is dus aan te raden om over dit soort structuren na te denken voor het circus echt begint. Als laatste is het aan te raden om van te voren goed te bespreken welke partner wat precies bijdraagt en wanneer. Vaak wordt er een boel beloofd en eigenlijk niks nagekomen. Dit zorgt voor grote frustratie en ergernissen, wat de samenwerking niet ten goede komt. Kortom: zorg voor de juiste leider, communicatie- en managementstructuren en duidelijke afspraken omtrent middelen.'

Dieudonnee Cobben MSc