Proactiviteit op het werk: een psychologisch perspectief

De dynamische werkomgevingen in hedendaagse organisaties stellen werknemers voor vele uitdagingen. Die situeren zich onder meer op het vlak van voortdurende competentieontwikkeling en flexibele omgang met veranderende eisen ten gevolge van technologische en economische ontwikkelingen. Werknemers kunnen zich passief aanpassen of zelf actief invloed op deze veranderingen uitoefenen. Deze cursus richt zich op proactief gedrag: dat is gedrag gericht op het realiseren van toekomstige veranderingen door zelf initiatief te nemen met een goede balans tussen de organisatiedoelen en de eigen persoonlijke ambities als streefdoel. Steunend op inzichten uit de arbeids- en organisatiepsychologie verkennen we proactief gedrag vanuit verschillende invalshoeken.
Het inleidende cursusdeel gaat in op het concept proactiviteit en bijbehorende psychologische modellen, maar ook op wetenschappelijke inzichten over proactieve persoonlijkheid en daarmee samenhangende persoonlijkheidskenmerken. Vervolgens besteden we aandacht aan verschillende vormen van proactief gedrag. Eerst behandelen we proactief gedrag dat is gericht op de persoon, het realiseren van de persoonlijke belangen en het optimaliseren van de fit tussen de persoon en het werk. Vanuit de person–environment-fitmodellen komen verschillende gedragstypen aan bod, zoals het actief vormgeven van het werk (job crafting), het actief sturing geven aan de eigen loopbaan binnen en/of buiten de organisatie (career self management), en het zoeken naar een nieuwe baan (job search behavior).
Daarna besteden we aandacht aan het proactieve gedrag dat is gericht op het optimaliseren van werkprocessen (proactive work behavior) en het bijdragen aan de strategische koers van de organisatie (proactive strategic behavior). De dynamische omgevingen waarin organisaties opereren, onderstrepen het belang van werknemers die proactief met de organisatie meedenken en zich ondernemend opstellen (wat in de praktijk ook wel persoonlijk ondernemerschap of zelf-leiderschap wordt genoemd). Thema’s zijn onder andere ondernemerschap en innovatief gedrag.
Tot slot kijken we naar de verschillende omgevingskenmerken die proactief gedrag bij medewerkers bevorderen of belemmeren. Daarbij is er aandacht voor de rol van de leidinggevende, en kenmerken van het werk (bijvoorbeeld autonomie) en van de organisatie (bijvoorbeeld leerklimaat en HRM). Inzichten in deze determinanten bieden een gedegen uitgangspunt bij het ontwikkelen van evidence-based interventies in organisaties gericht op het stimuleren van proactief gedrag bij medewerkers.

Leerdoelen
De cursus heeft als doel je kennis te laten maken met inzichten, modellen, theorieën en empirisch onderzoek uit de arbeids- en organisatiepsychologie (AOP) over proactief gedrag van werknemers in hedendaagse werkcontexten.
Nadat je deze cursus hebt gevolgd, kun je:
- theorieën, modellen en concepten over proactief gedrag in hedendaagse werkcontexten uitleggen en toepassen binnen het werkveld van de arbeids-, organisatie- en personeelspsychologie
- determinanten van proactief gedrag in hedendaagse werkcontexten en de gevolgen ervan voor mens en organisatie benoemen en toelichten
- de belangrijkste bevindingen uit psychologisch onderzoek over hoe de werkende mens zijn omgeving, zichzelf en de interactie daartussen beïnvloedt, weergeven en onderbouwen
- schaduwkanten van proactief gedrag benoemen en daarover reflecteren
- reële en actuele problemen in hedendaagse werkcontexten en op arbeidsmarkten ontleden en interpreteren aan de hand van wetenschappelijke inzichten over proactiviteit
- diagnostische tests op het vlak van proactiviteit uitvoeren en de resultaten ervan beoordelen
- een eenvoudige diagnose van een probleem met betrekking tot proactief werkgedrag stellen en daarover kort rapporteren
- aan de hand van wetenschappelijke inzichten in determinanten en gevolgen van proactiviteit keuzes maken over interventies voor het bevorderen van proactief gedrag
- een specifieke interventie voor het bevorderen van proactiviteit kritisch beschouwen in het licht van inzichten over proactief gedrag.