'Lubach haalt wetenschap uit de ivoren toren'
Slimme taalvondsten die een concept in één klap duidelijk maken. Satirische humor die
taaie onderwerpen tot leven brengt. De lijst inventieve manieren waarop Arjen Lubach de afgelopen jaren bijdroeg aan het maatschappelijke debat is lang. Eline Huiberts, docent Mediawetenschappen aan de Open Universiteit, onderzoekt de manieren waarop media verhalen vertellen en publiek betrokken (kunnen) houden bij de wereld. Ze prijst Lubach: 'Neem zijn taalvondsten. Arjen Lubach introduceerde in zijn Avondshow een aantal termen die daarna - terecht - vaker zijn gebruikt en een eigen leven zijn gaan leiden. Neem fabeltjesfuik, een woord dat aangeeft hoe de algoritmes van sociale media mensen steeds verder richting desinformatie kunnen drijven. Dat woord beschrijft heel kernachtig wat er gebeurt.'
Wat is de kracht van Lubachs methode?
'Nieuws- en actualiteitenprogramma’s zijn dikwijls heel serieus, zelfs wat ontoegankelijk. Vaak hebben ze ook een vrij negatieve toon. Dat maakt dat we er verdrietig of somber van kunnen worden. Lubach bedrijft echter satire: humor met een vleugje kritiek. Die combinatie maakt het serieuze lichter en hij bereikt er ook een heel ander publiek mee.' Daarbij staat Lubach op de schouders van reuzen. 'We weten dat Jon Stewart van The Daily Show een van zijn inspiratiebronnen vormt. Maar we hebben in Nederland vaak gedacht dat wij zulke programma’s hier niet konden maken. En dat humor misschien iets is waar we niet al te scheutig mee moeten zijn. Lubach bewijst dat het wel degelijk kan.' Door de satirische vorm kan hij het zonder veel afhakende kijkers hebben over onderwerpen als autoluwe binnensteden en erfgoedbelasting, zoals in de laudatio bij de toekenning van zijn eredoctoraat werd aangehaald. 'Hij maakt die thema’s vermakelijk. Daardoor gaan mensen andere dingen bekijken en bespreken dan normaal.'
Reden genoeg dus voor de Open Universiteit om Lubach een eredoctoraat toe te kennen voor de manier waarop zijn programma’s 'ingewikkelde thema’s uit de samenleving op een humoristische, heldere en makkelijk te begrijpen manier' brengen.
Kan een hoge grapdichtheid een onderwerp niet doodslaan?
'Dat risico bestaat. Je lacht erom, kijkt ernaar - maar ga je verder nog iets doen met een onderwerp zoals erfbelasting? Als het item is afgelopen, heeft de kijker het ook meteen afgesloten. Die neemt het misschien niet zo serieus. Wetenschappelijk onderzoek naar Lubachs uitzendingen toont bovendien aan dat soms onduidelijk blijft wat Lubach zelf van iets vindt. Maar op andere momenten woelt hij dingen los en oefent hij een stevige invloed uit op de publieke opinie en de politieke agenda. Daar gaat hij ook heel verantwoordelijk mee om.'
Wat kan de wetenschap leren van de manier waarop Lubach onderwerpen brengt?
'Universiteiten moeten niet alleen communiceren richting de maatschappij, maar ook ervoor zorgen dat hun vergaarde kennis daar te gebruiken is. Doorgaans blinken universiteiten echter niet uit in het toegankelijk maken van hun kennis voor een breed publiek. Lubach slaagt er wél in om ingewikkelde zaken goed uit te leggen, terwijl hij ook laat zien hoe complex discussies kunnen zijn. Hij haalt wetenschap uit de ivoren toren. Bovendien geeft hij vaak praktische handreikingen. Lubach benoemt petities die mensen kunnen ondertekenen of acties die ze kunnen ondernemen. Het publiek kan er dan iets mee en wordt meer betrokken. Dit zou de wetenschap ook vaker kunnen doen.'
Arjen Lubach studeerde Spaans, filosofie en Zweeds. Hij maakte geen van die studies af. Behalve als televisiemaker ontpopte hij zich de afgelopen decennia als muziekproducent, schrijver en cabaretier.
Tekst: Paul van der Steen
Fotografie: David Cenzer