Ziek of Zwak? Denken over stigma en gezondheid

Journalist Asha ten Broeke beschrijft in een van haar columns hoe ze een kroketje uit de muur trekt. ‘“Moet je kijken wat die vetzak doet”, zegt een jongen met een petje. Zijn kameraad grinnikt instemmend. “Moet je niet op dieet ofzo, varken?’, zegt het petje.”’ Het is kwetsend, beschrijft ten Broeke, om gezien te worden als schuldig aan je omvang en als ‘ramp voor de samenleving’.
Niet alleen bij overgewicht – in medische termen (morbide) obesitas – maar ook bij andere lichamelijke en geestelijke aandoeningen geldt dat de patiënt vaak wordt gezien als (mede)schuldig aan het gezondheidsprobleem, of als een zwak persoon. Daarbij wordt ziekte vaak geassocieerd met maatschappelijke bedreiging. Veel mensen kampen zodoende niet alleen met de ongemakken die hun kwaal met zich meebrengt, maar ook met het stigma eromheen.
Een stigma (Grieks: merkteken) is een etiket met negatieve connotaties dat aan een persoon of groep wordt toegekend en dat gepaard kan gaan met sociale uitsluiting. Gezondheidsstigma zorgt bijvoorbeeld voor eenzaamheid, werk- of schoolverzuim, of het mijden van zorg.
Deze cursus leert deelnemers reflecteren op gezondheidsstigma als historisch en cultureel fenomeen. Je leert verschillende soorten stigma benoemen en herkennen. Je leert begrijpen hoe negatieve stereotypen rond ziektes historisch zijn gegroeid, en dat ‘gezondheid’ geen neutrale categorie is, maar een normatief begrip waarvan de invulling veranderlijk is. We bekijken hoe ziekte ook kan worden geromantiseerd, en hoe patiënten zich hebben verenigd in de strijd tegen stigma.
Daarnaast verdiep je je in cultuurwetenschappelijke (zoals filosofische), maar ook interdisciplinaire (zoals psychologische en sociologische) achtergronden van gezondheidsstigma. In de eindopdracht ga je aan de slag met instrumenten voor destigmatisering in een welomlijnde (eigen) casus.

Deze cursus maakt deel uit van het Focusprogramma Stigma, gezondheid en cultuur.

Leerdoelen
Algemeen
Na het volgen van deze cursus:
- kan je academische teksten lezen die zijn geschreven rond het thema gezondheidsstigma, vanuit verschillende disciplines in het SSH-domein (filosofie, geschiedenis, psychologie, sociologie, etc.),
- beschik je over enkele leervaardigheden die noodzakelijk zijn om je te verdiepen in nieuwe onderwerpen en problemen waarmee je in de sfeer van werk en/of beroep wordt geconfronteerd.
Specifiek.
Na het volgen van deze cursus:
- kan je de vier verschillende soorten van stigma noemen en kan je de relatie tot aanverwante begrippen als stereotypen, discriminatie, schaamte en othering uitleggen,
- kan je deze verschillende soorten stigma herkennen in verschillende media en praktijken,
- heb je kennisgemaakt met het begrippenapparaat en de belangrijkste onderzoeksmethoden en -technieken binnen het cultuurwetenschappelijk onderzoek naar gezondheid en stigma en kan je deze toepassen op een relevante casus,
- kan je een aantal historisch gewortelde stereotypen benoemen die in het westerse denken over ziekte en gezondheid in de moderne tijd dominant aanwezig zijn,
- heb je basale kennis van enkele psychologische en sociologische mechanismen achter stigmatisering en kan je reflecteren op hun betekenis voor jezelf, maatschappelijke praktijken en cultuurwetenschappelijke debatten over stigma,
- heb je elementair inzicht in verschillende strategieën en instrumenten van destigmatisering in heden en verleden en kan je reflecteren op hun effectiviteit,
- kan je met behulp het in deze cursus aangereikte instrumentarium een korte tekst beredeneerd herschrijven met oog voor destigmatisering.