Inleiding in de wetenschappelijke methode

Deze cursus biedt een eerste kennismaking met de wetenschap, haar methoden en werkwijze. Psychologie is immers een wetenschap en de bacheloropleiding psychologie is een wetenschappelijke studie. Het is dus goed om je ervan bewust te worden dat je niet enkel een opleiding tot psycholoog volgt, maar tevens een opleiding tot ‘basiswetenschapper’. Een basiswetenschapper heeft begrip van zowel de kracht als beperkingen van de moderne wetenschap. Een basiswetenschapper heeft een wetenschappelijk denkvermogen, attitude en vaardigheid. Maar wat is wetenschap eigenlijk? Wat houdt het in om wetenschappelijk te denken en te doen? Dit zijn enkele van de kernvragen waarop je concrete antwoorden kunt formuleren na afronding van deze cursus.

De cursus bestaat uit drie thema’s: wetenschapsfilosofie, wetenschappelijke methoden, en metawetenschap.
Met behulp van bekende werken in de wetenschapsfilosofie, van onder anderen Karl Popper, Thomas Kuhn en Imre Lakatos, gaat het eerste thema nader in op de vraag wat wetenschap is. We plaatsen het startpunt van deze zoektocht echter wat verder terug in de geschiedenis, door eerst in te gaan op enkele ontwikkelingen die plaatsvonden voor en tijdens de zogenaamde wetenschappelijke revolutie.
Het tweede thema gaat nader in op belangrijke methoden in de wetenschap (bijvoorbeeld het experiment) om hypothesen en theorie te beoordelen. Daarnaast gaan we dieper in op een belangrijke bron van wetenschappelijke verklaringen: correlaties en causaliteit, en op de vraag hoe die twee zijn te onderscheiden.
Wetenschap is echter meer dan een kennisfabriek; ze is ook mensenwerk. Wetenschap wordt bedreven door mensen die met elkaar verbonden zijn in groepen en instituties, waar waarden en normen bestaan over hoe wetenschap te bedrijven. De studietaken in het derde thema gaan in op aspecten waar het mis kan gaan met dergelijk mensenwerk, zoals redeneerfouten die men bij de interpretatie van onderzoek kan maken. Daarnaast gaan we nader in op hoe problemen die zich soms voordoen tijdens het onderzoeksproces geleid hebben tot enkele (recente) veranderingen in de manier waarop wetenschap bedreven wordt.

Leerdoelen

Na bestudering van deze cursus kun je
• uitleggen wat kennis is en met behulp van de terminologie van Peirce enkele doelen en kenmerken van wetenschap duiden
• een beknopt overzicht geven van de epistemologische geschiedenis waarin de werkwijze van de moderne wetenschap verankerd is
• omschrijven hoe de logisch positivisten en Karl Popper de empirische werkwijze van wetenschap duiden; ook kun je het logisch positivisme contrasteren met het falsificationisme van Popper
• uitleggen hoe Thomas Kuhns historische benadering de ontwikkeling van wetenschap(pen) duidt; ook kun je deze benadering contrasteren met die van Karl Popper en de logisch positivisten
• uitleggen hoe Imre Lakatos wetenschappelijke ontwikkeling probeerde te duiden en hoe zijn benadering elementen van Karl Popper en Thomas Kuhn weet te combineren
• uitleggen wat de inductieve en hypothetisch-deductieve methodes inhouden en de voor- en nadelen van deze methodes benoemen; daarnaast kun je de als-dan-daarom methode uitleggen en toepassen
• beschrijven wat kenmerkend is aan de experimentele methode, belangrijke methodologische concepten benoemen en uitleggen, en beschrijven hoe het experiment gebruikt kan worden voor hypothese-toetsing
• benaderingen van causaliteit beschrijven en de verschillen tussen de benaderingen analyseren, het onderscheid tussen correlatie en causaliteit uitleggen, en causale figuren gebruiken ter verklaring van gevonden correlaties
• duiden wat de essentie is van een informele drogredenering, benoemen welke verschillende drogredeneringen er zijn, en deze herkennen in voorbeelden daarvan
• beschrijven welke valkuilen zich in het wetenschappelijke proces kunnen voordoen, benoemen en concretiseren hoe de open science-werkwijze kan bijdragen aan het voorkómen van twijfelachtige onderzoekswerkwijzen, en de essentie van de wetenschappelijke gedragscode integriteit reproduceren
• de leerstof uit de verschillende studietaken met elkaar in verband brengen en overeenkomsten en verschillen herkennen.