Plekken waar Oost en West in al hun schoonheid en kwaadaardigheid tegelijkertijd samenkomen zijn botanische tuinen: veelal gesticht door westerse overheersers in koloniën om lokale flora te inventariseren en verder te ontwikkelen om daar vervolgens profijt mee te behalen. In hun opzet en doel reflecteerden ze de westerse rationaliteit, wetenschap en handelsbelangen. Ze worden veelal gezien als de start van de natuurwetenschappen in voormalige koloniën als Singapore, Nederlands-Indië of India en ontlenen aan die zienswijze veelal hun (tentatieve) status als Werelderfgoed.

Beroemde tuinen

Deze westerse instellingen bouwden echter voort op lokale praktijken en kennis. Zo was de beroemde tuin in Bogor, Indonesië, gesticht op de plek waar al in de laat vijftiende eeuw door het Sundanese koninkrijk een bos (Samida) was aangelegd om bijzondere bomen te beschermen die als heilig werden beschouwd. En zonder lokale kennis over flora waren Europeanen, soms letterlijk, ten dode opgeschreven.

Natuurwetenschappelijk belang

Botanische tuinen zijn lang enkel bestudeerd vanwege hun natuurwetenschappelijke belang voor het Westen. Westerse wetenschappers en hun kennis vormden het middelpunt van deze studies. In dit webinar proberen we met een ander, en minder eurocentrisch, perspectief naar dergelijke tuinen in Indonesië, Zuid-Afrika en Suriname te kijken.

Wat was bijvoorbeeld het belang van lokale kennis en reeds bestaande praktijken in de vestiging en ontwikkeling van botanische tuinen? Hoe kwam die kennis en de exploitatie van die kennis tot stand tot stand binnen de imperiale ruimte van kolonie en moederland? Hoe wordt er vanuit het lokale perspectief naar de tuinen gekeken? Welke betekenis wordt eraan gehecht?

Sprekers

Tinde van Andel
Oratie als bijzonder hoogleraar Geschiedenis van botanie en tuinen namens de Clusius Stichting, Universiteit Leiden, 6 januari 2017, 'Open de schatkamer en dekoloniseer het museum'.

Sadiah Boonstra
Tentoonstelling 'On the Nature of Botanical Gardens', Framer Framed, Amsterdam, 2020: Hier kunt u onder meer een virtuele tour door de tentoonstelling maken en kunt u de tentoonstellingscatalogus downloaden.

Andreas Weber
Voor het special issue van Studium. Tijdschrift voor wetenschaps- en universiteitsgeschiedenis, 'Laborious Transformations: Plants and Politics at Bogor Botanical Gardens' (Vol. 11, No. 3, 2018), met een inleiding en artikel door Andreas Weber, 'A Garden as a Niche: Botany and Imperial Politics in the Early Nineteenth century Dutch Empire'.

Enkele deelnemers aan het webinar verwezen in de chat naar interessante discussies rond het thema van de dekolonisatie van botanische collecties in het VK:

• Natural History Museum, London
• Botanische tuin Kew Gardens, London

Ook nog interessant is dat de Hortus van Amsterdam een leuke podcastserie heeft, Podplanten (te beluisteren via Spotify en iTunes). Veel afleveringen gaan over planten uit voormalige koloniën, zoals planten met vermeende geneeskrachtige werking die werden meegenomen om in de hortus te onderzoeken (#14, Kankerbossie), maar ook de koffieplant, waar veel geld aan werd verdiend (#16). Aan de luisteraar de taak kritisch te oordelen!

Conservator Jantiene van Elk van het Textielmuseum in Tilburg nam deel aan het webinar. Zij liet weten dat het Textielmuseum in 2022 een tentoonstelling organiseert over kleurstoffen. Tot 1860 werden die voornamelijk gemaakt uit planten en bomen. Botanische tuinen speelden daarbij zeker een rol, bijvoorbeeld bij de verspreiding van indigo over de wereld. Het wordt een dekoloniale tentoonstelling, met niet alleen aandacht voor het Westers gebruik van kleurstoffen, maar ook het lokale gebruik ervan. De werktitel van de tentoonstelling is To Dye For.

Kijk het webinar terug

Fotowedstrijd Dekoloniseer de botanische tuinen en collecties

De afgelopen maanden is er een levendig publiek debat geweest over het bezit en de presentatie van gebruiks- en kunstnijverheidsvoorwerpen uit de voormalige koloniën in Nederlandse etnografische musea en cultuurhistorische collecties. Er is discussie over de vraag of er nog te veel sprake is van een koloniaal perspectief in museale presentaties, en wie eigenlijk de rechtmatige eigenaar is van deze voorwerpen. In het webinar 'Van wie zijn de botanische tuinen?' is duidelijk geworden dat de presentatie van planten en botanische collecties, in botanische tuinen en in natuurhistorische musea, misschien wel dezelfde kritische aandacht vanuit een postkoloniaal perspectief verdient.

We nodigen u uit op pad te gaan en een foto te maken (bijvoorbeeld met uw smartphone) die dit volgens u illustreert. Stuur deze foto, met een korte toelichting (maximaal 100 woorden) naar Marieke.Borren@ou.nl en/of Caroline.Drieenhuizen@ou.nl. Sluitingsdatum: 14 december 2020. De jury bestaat uit Tinde van Andel, Sadiah Boonstra, Andreas Weber, Caroline Drieënhuizen en Marieke Borren. Fotografische of artistieke kwaliteiten staan voor de jury niet voorop (maar worden uiteraard niet ontmoedigd). De meest originele foto wint, naast publicatie, een passend bokaaltje dat zal worden uitgereikt op een manier die past bij de dan geldende coronamaatregelen.