'Over de functie van literatuur in de hedendaagse samenleving lopen de meningen uiteen', zegt Marieke Winkler. 'Sommigen menen dat de rol van literatuur is uitgespeeld in de gedigitaliseerde wereld, anderen geloven juist dat literatuur een uitgesproken maatschappelijke functie heeft. Zo zou het lezen van literatuur je meer empathisch maken, je diverse, soms tegenstrijdige, perspectieven bieden of morrelen aan vastgeroeste denkbeelden. Het vraagstuk of auteurs geëngageerd zijn of moeten zijn, en wat dat dan betekent, is een steeds terugkerend punt van debat, maar klinkt zeker na 9/11 sterker.'
Ivanov
Een auteur die volgens Winkler met haar werk en uitspraken daarover een interessante positie inneemt, is de Nederlandse schrijfster Hanna Bervoets. 'Haar werk is geregeld maatschappijkritisch genoemd. Zo stelt ze bijvoorbeeld in 'Efter' verliefdheid voor als een psychische aandoening waar de farmaceutische industrie gretig op inspringt. Afgelopen jaar nog kreeg zij de Frans Kellendonk prijs vanwege haar 'onmiskenbare maatschappelijke engagement'. Zelf zegt Bervoets dat zij haar werk liever ziet als 'het tegenovergestelde van woede of maatschappijkritiek'. Dat vind ik interessant. Hoe ziet zij haar werk dan, en hoe geeft zij haar engagement, dat het tegenovergestelde van woede wil zijn, vorm? Haar roman 'Ivanov' vind ik een spannende casus, omdat in deze roman verschillende tijdlagen ingenieus door elkaar lopen. Enkele van haar romans spelen in een nabije toekomst, maar in Ivanov maakt ze juist gebruik van historische gegevens, onder meer de geschiedenis van de Russische wetenschapper Ilja Ivanov, die leefde van 1870 tot 1932. Door terug te gaan in de tijd, kan Bervoets iets zeggen over hedendaagse ontwikkelingen.'
Tegen de schenen
De lezing van Winkler vindt plaats naar aanleiding van het verschijnen van het boek 'Tegen de schenen. Opstellen over hedendaagse Nederlandse en Vlaamse literatuur', een bundel met elf essays over recente Nederlandse en Vlaamse romans, onder redactie van Jos Muijres (Radboud Universiteit) en Marieke Winkler. 'Van moderne romans wordt al snel gezegd – althans, van de werken die doorgaans worden opgenomen in historische overzichten -, dat ze onconventioneel of tegendraads zijn. In 'Tegen de schenen' citeren we in dit kader een uitspraak van Zadie Smith: 'Even the most conventional account of our literary 'canon' reveals the history of the novel to be simultaneously a history of nonconformity'. Of zoals dichter en romanschrijver Maarten van der Graaff het uitdrukte in een interview: 'literatuur moet wringen, zeggen we'. Maar, zo voegde hij daar terecht aan toe , waar moet het wringen? En hoe wringt literatuur precies? Die vraag zit voor mij ook besloten in de notie van tegendraadse literatuur. Niet de vraag of literatuur tegendraads is, doordat het bijvoorbeeld maatschappelijke taboes aansnijdt, maar de vraag hoe het dat is. Hoe kaart bijvoorbeeld Bervoets in 'Ivanov' middels een spannende, gelaagde vertelling ethische vraagstukken aan rond het gebruik van proefdieren in wetenschappelijk onderzoek?
Dialoog
Winkler: 'Maar verwacht in de bundel 'Tegen de schenen' geen verhandelingen in een academisch keurslijf, maar prikkelende, geïnformeerde opstellen die vertrekken vanuit de nieuwsgierigheid van de lezer. De tegendraadsheid van literatuur is tenslotte iets wat niet alleen in het werk zit, of in de intenties van de maker. Het schuilt net zo goed in de wijze waarop de lezer met de tekst in dialoog treedt.' De bundel 'Tegen de schenen. Opstellen over hedendaagse Nederlandse en Vlaamse literatuur' verschijnt binnenkort bij uitgeverij Vantilt.
Aanmelden
De lezing van Marieke Winkler op 5 maart vindt plaats in het studiecentrum Utrecht aan de Vondellaan 202 in Utrecht en duurt van 19.00 tot circa 21.00 uur. Deelname staat open voor iedereen. Je kunt je aanmelden via het aanmeldformulier. Voor studenten is de lezing onderdeel van de cursus 'Het wetenschappelijk debat'. Voor studenten van de OU die de lezing bijwonen, wordt een exemplaar van 'Tegen de schenen' beschikbaar gesteld.
Marieke Winkler