De prijs voor schoonheid: natuur en kolonialisme op Belitung
Een idyllisch plaatje
Het is een mooi, 'instagrammable' plaatje: het helblauwe water onder de harde, tropische zon, dat fel contrasteert met de witte rotsen die het meertje omzoomen. Het Indonesische eiland Belitung, voor de kust van Zuid-Sumatra, adverteert het als een toeristische attractie die je moet bezoeken en op internet beweren sommigen dat het wassen van je gezicht met het blauwe water zelfs goed voor je huid is.
De werkelijkheid
Maar wie verder kijkt dan het mooie plaatje ziet dat dit meer geen natuurlijk meer is. Het is een verlaten kaolin- (dat gebruikt wordt voor paper, verf, rubber en veel andere producten) en tinmijn. De kleur blauw wordt veroorzaakt door de chemische reactie van zware materialen en tin. Waar je naar kijkt, zijn de restanten van zware industrie die grove littekens in het landschap heeft achtergelaten en de grond vergiftigd heeft. En dat is niet de enige plek op het eiland. Overal zijn die littekens van mijnbouw zichtbaar. Het is een erfenis die teruggaat tot de Nederlands koloniale tijd.
Tinwinning in koloniale tijd
Al vroeg in de achttiende eeuw werd ontdekt dat het nabijgelegen eiland Bangka rijk was aan tinerts, dat vanaf 1725 vooral door Chinese arbeiders werd gedolven. Belitung bleef daarentegen lange tijd ongemoeid. Dat veranderde in de tweede helft van de negentiende eeuw, precies op het moment waarop de industrialiserende westerse landen een groeiende behoefte hadden aan tin en vermoedens van tin in Belitung bevestigd werden. De Billiton-Maatschappij werd opgericht en startte de winning op het paradijselijk ogende, maar door malaria beruchte eiland. Het zware werk werd gedaan door voornamelijk uit China aangeworven contractarbeiders ('koelies') die onder erbarmelijke omstandigheden werkten.
Sociale structuur en controle
Niet alleen de natuur zette de Nederlandse koloniale overheid dus naar haar hand, maar ook de samenleving. De arbeiders op het eiland vielen vanaf het begin van de twintigste eeuw onder de 'koelie-ordonnantie', wat er in de praktijk op neerkwam dat Europese ondernemers zelf naar eigen inzicht de arbeiders mochten bestraffen zodra die hun contract overtraden. De gehele eilandbevolking werd bovendien samengebracht in woongemeenschappen, zodat zij beter en effectiever beheerst kon worden. Die praktijk hing ongetwijfeld samen met het verzet dat van tijd tot tijd op grote schaal uitbrak tegen zowel de onderneming als de koloniale overheid, en dat geregeld slechts met inzet van uit Java overgebrachte militairen kon worden onderdrukt.
Een koloniale erfenis
De in de koloniale periode gestarte exploitatie van het land en de ontwrichting van de samenleving zetten zich voort na de Indonesische onafhankelijkheid in 1945. Dit leidde, en leidt nog tot op de dag van vandaag, tot het verlies van het natuurlijke leefgebied van talloze diersoorten, tot ontbossing, grootschalige uitputting van de bodem en ernstige vervuiling van water en lucht. Ook de sociale problemen en conflicten die voortkwamen uit de koloniale verhoudingen tussen de grote mijnbedrijven en de lokale gemeenschappen werken tot op de dag van vandaag door.
Meer en meer komt er aandacht voor hoe kolonialisme heeft bijgedragen aan de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen en aantasting van de natuur en samenleving, met ingrijpende en vaak desastreuze gevolgen tot op de dag van vandaag. We moeten de reclame-uitingen en mooie plaatjes van toerismebureaus en reissites als Tripadvisor dan ook kritisch bekijken. Wat op het eerste gezicht een idyllische tropische bestemming lijkt met witte stranden en felgekleurde meertjes kan in werkelijkheid een grootschalige ecologische en sociale ramp zijn, met een oorsprong in koloniale overheersing en daarbij horende exploitatie.
Lees in het kader van het thema 'Natuurlijk' van de maand van de Geschiedenis ook de blog van Caroline Drieënhuizen over de terugkeer van fossielen.
