Erhard Göpel (1906-1966) - Levensschets van een kunstrover

Voor het vergaren van zo veel mogelijk kunstwerken riep Hitler een (geheime) organisatie in het leven met een speciale opdracht: de Sonderauftrag Linz. Een van de drijvende krachten daarachter in Nederland, België, Frankrijk en Oostenrijk/Protectoraat was de kunsthistoricus Erhard Göpel. Hem valt de twijfelachtige eer te beurt een bepalende rol te hebben gespeeld bij de roof en de verplaatsing van circa vijftienhonderd kunstwerken, waarvan een aanzienlijk aantal nog altijd wordt vermist.

Herkomst

Eind jaren negentig bleken veel van de geroofde en inbeslaggenomen kunstwerken nog in musea aanwezig. Sindsdien is herkomstonderzoek naar en de restitutie van tijdens de Tweede Wereldoorlog verplaatste kunstwerken sterk gegroeid, zowel in Nederland als in andere hierbij betrokken landen. Onder andere internationale samenwerking, digitalisering, openbaarmaking van archieven en nieuwe technologieën maken het mogelijk zoveel jaar na dato alsnog de herkomst van (een deel van) de kunstwerken te achterhalen, wat kan leiden tot teruggave aan de rechtmatige publieke en private eigenaren c.q. hun opvolgers en erfgenamen.

Tegelijk met de groei van herkomstonderzoek neemt het aantal studies toe waarin, na de verantwoordelijke kopstukken, nu ook leden uit de lagere echelons aan bod komen, degenen die, meestal willens en wetens, met volle inzet en overtuiging invulling en gestalte hebben gegeven aan de (kunst)politiek van de machthebbers.

Carrière na WOII

In tot nu toe verschenen publicaties waarin Erhard Göpel aan de orde komt, ligt de nadruk vrijwel helemaal op de oorlogsperiode. Aan zijn jeugd en ontwikkeling, zijn privéleven en zijn professionele carrière na WOII is amper aandacht besteed. Het proefschrift in de vorm van een biografie belicht aspecten uit zijn hele leven, zijn soms twijfelachtige keuzes, motieven, levenshouding en karakter.

Terwijl de liefde voor kunst zich al vanaf jonge leeftijd openbaarde, bleef Erhard Göpel tot aan zijn dood geconfronteerd met zijn keuze kunst voor het geplande Führermuseum in Linz te vergaren.

Kunstcriticus

Al met al vormt zich het beeld van een moeilijke, egocentrische, manipulatieve, machtsbeluste man, zelfgenoegzaam en bars, op het arrogante af. Ambitieus en opportunistisch, rancuneus en vrijwel geheel ontbloot van het vermogen tot zelfreflectie en schuldbewustzijn. Iemand met een sterke behoefte aan status. Tegelijkertijd is hij ook gedreven en gepassioneerd. Die passie kent twee kanten. Zijn liefde voor de kunst doet niet onder voor zijn ego.

Na de oorlog ontwikkelt hij zich tot een gewaardeerd en gerespecteerd kunstcriticus. Zijn plaats in de geschiedenis ontleent hij eerder aan zijn kunsthistorische bijdragen dan aan zijn rol als kunstjournalist.

Promotie Ruud Breteler

Ruud Breteler (Rotterdam, 1957) was tot 2020 werkzaam in verschillende theaters en als beleidsmedewerker cultuur.

Op vrijdag 12 september om 13.30 uur verdedigt hij zijn proefschrift met de titel 'Erhard Göpel (1906-1966) - Levensschets van een kunstrover' bij de faculteit Cultuurwetenschappen van de Open Universiteit in Heerlen.

Promotor is prof. dr. G.M. Langfeld (Open Universiteit). Copromotor is em. prof. dr. R.E.O. Ekkart (Universiteit Utrecht).

De promotie is live bij te wonen bij de Open Universiteit in Heerlen en online te volgen via ou.nl/live.