Moeten we de overconsumptie aan banden leggen?
Op maandag 29 juli 2019 werd een nieuw record gevestigd. Nog nooit eerder namelijk vond Earth Overshoot Day zo vroeg in het jaar plaats. Earth Overshoot Day is de dag waarop we wereldwijd net zoveel van de grondstoffen gebruikt hebben als de Aarde in één jaar kan opbrengen. Dat deze dag elk jaar eerder wordt bereikt komt volgens Joop de Kraker door de nog steeds verder oplopende uitstoot van broeikasgassen. ‘En die is weer direct verbonden met de groei van de wereldeconomie’, aldus De Kraker. ‘Anders dan vaak wordt gedacht heeft de bevolkingsgroei veel minder invloed. De groei van de wereldwijde voetafdruk wordt voor het overgrote deel bepaald door de toenemende consumptie van de gemiddelde wereldburger.’
Verstoring
Hoe komt het dat we als mens meer en meer de bio-capaciteit van de Aarde verstoren? Joop de Kraker: ‘Door uitputting en bebouwing verliezen we veel productief land, maar dat wordt vooralsnog meer dan gecompenseerd door de inzet van technologie. Hetzelfde geldt voor overbevissing. De berekening van Earth Overshoot Day leunt zwaar op de uitstoot van broeikasgassen. Die resulteert op haar beurt dan weer in klimaatverandering. De verwachte impact van klimaatverandering op de capaciteit van de Aarde om menselijk leven te ondersteunen zal per gebied enorm uiteenlopen: eilanden en delta’s kunnen onderlopen, maar koude gebieden kunnen juist geschikt worden voor landbouw. Wat helemaal niet verwerkt is in de berekening is het uitsterven van soorten, verlies aan biodiversiteit. Hoe groot de impact daarvan op de bio-capaciteit zal zijn is nog erg onzeker, relatief beperkt of enorm, maar het zal zeker niet positief zijn.’
Kantelpunten
Het verlies van productief land is een gevolg dat speelt op de kortere termijn, zegt De Kraker. De effecten van klimaatverandering en verlies van biodiversiteit spelen naar verwachting op de langere termijn. ‘Het gaat echter om heel complexe systemen, waarbij de mogelijkheid van een plotsklapse, onomkeerbare omslag niet is uitgesloten. Er zijn veel mechanismen die de systemen steeds naar een evenwicht terugduwen, maar ook veel denkbare scenario’s dat de boel instort omdat een kantelpunt wordt bereikt. Die mogelijkheid is het meest alarmerend en logischerwijs gaat in het onderzoek veel aandacht uit naar kantelpunten en plotse versnellingen. Denk aan het smelten van de ijskappen.’
Boosdoeners
Als we het over de grote boosdoeners hebben, dan blijkt overconsumptie de “winnaar” te zijn. Maar waarom blijft de overheid dan onverminderd inzetten op economische groei? Wat moet volgens Joop de Kraker de rol zijn van diezelfde overheid bij het beïnvloeden en liefst indammen van ons consumptiegedrag? ‘De voordelen van het huidige systeem - een lage werkloosheid, weinig armoede, ongekend hoge gemiddelde levensstandaard en steeds weer nieuwe producten -, danken we aan het economische groeimodel. Een regering die daar aan gaat tornen zit niet lang in het zadel. Consumptiegedrag beïnvloeden is erg moeilijk en de speelruimte die een overheid heeft om consumptiegedrag te beïnvloeden is in een liberale democratie en open economie zoals de onze minimaal. Denk maar aan wat er nodig blijkt om het percentage rokers terug te dringen. Het zijn marktfactoren die de consumptie bepalen. En de overheid kan de markt maar een klein beetje beïnvloeden, bijvoorbeeld door subsidies en wet- en regelgeving.’
Onderzoek
Joop de Kraker houdt zich momenteel met verschillend onderzoek bezig aan de Open Universiteit. ‘Enerzijds houd ik me bezig met ecologisch veldonderzoek naar de betekenis van natuur en biodiversiteit voor een duurzame voedselproductie, in samenwerking met collega’s in Wageningen en Zuidoost-Azië. Anderzijds houd ik me bezig met de vraag hoe je de samenleving kunt ondersteunen in het zoeken naar duurzame oplossingen met wetenschappelijke kennis, bijvoorbeeld in de vorm van systeemmodellen. Een actueel voorbeeld is het Future Urban Energy project. In dit onderdeel van het OU-onderzoeksprogramma “De Veilige Stad” willen we de stedelijke energieproductie en –consumptiesystemen modelleren. Ik vind het erg interessant om te onderzoeken hoe we de stakeholders - overheid, producenten en consumenten -. met dit soort modellen kunnen ondersteunen bij het vinden van een duurzame, breed gesteunde oplossing.’
