Wat doet corona met onze ecologische voetafdruk?
Vogels, vlinders en vissen worden gezien op plaatsen waar ze al lang verdwenen waren. Het water is weer helder geworden en de lucht schoon als in grootvaders tijd. Het zijn welkome positieve berichten te midden van de almaar voortdurende stroom van slecht nieuws. De corona-pandemie lijkt zo tenminste nog ergens goed voor te zijn: de natuur en het milieu varen er wel bij! Helaas valt daar toch wel wat op af te dingen. Een echte comeback van de natuur in al haar diversiteit vergt heel wat meer dan een tijdelijke terugtrekking in onze huizen. Wat wel onmiskenbaar is, is de sterke afname van de luchtvervuiling, vooral te danken aan de decimering van de dagelijkse verkeersstromen.
Verbruik grondstoffen en verwerken van afval
Betekent dat nu ook dat 'dankzij' corona onze ecologische voetafdruk aanzienlijk kleiner is geworden? De ecologische voetafdruk is een veelgebruikte maat voor de milieu-effecten van onze levensstijl. Het geeft aan hoeveel aardoppervlak er nodig is voor de productie van wat we consumeren en voor het verwerken van ons afval. Onze voetafdruk is dus groter naarmate we meer grondstoffen nodig hebben en meer vervuilende stoffen uitstoten. Dat wordt bepaald door ons energieverbruik thuis, hoe we ons vervoeren, en wat we consumeren, letterlijk in de vorm van voedsel en figuurlijk in de vorm van spullen. In de OU-cursus 'Aarde, mens en milieu' heb ik ruim 10 jaar lang studenten hun persoonlijke ecologische voetafdruk laten berekenen. Daarbij vielen een paar zaken op: de grootste bijdrage werd in de regel geleverd door het dagelijks eten van vlees, altijd met de eigen auto naar het werk gaan en het regelmatig vliegen naar verre oorden. Dat laatste nam tussen 2000 en 2015 ook nog eens flink toe. Op basis hiervan is het niet moeilijk om te bedenken wat corona op dit moment met onze ecologische voetafdruk doet: die is veel kleiner geworden doordat we nu grotendeels aan huis gebonden zijn. De toename in energie- en watergebruik thuis weegt daar bij lange na niet tegenop.
Effect van de economie op de voetafdruk
De grote vraag die iedereen nu bezighoudt is: wat zijn de langetermijneffecten van de corona-pandemie? Wordt onze ecologische voetafdruk structureel kleiner? Over die langetermijneffecten wordt van alles geroepen en vooral van alles gehoopt, zeker waar het positieve effecten voor natuur en milieu betreft. Wat is wishful thinking en wat is een redelijke verwachting in dit opzicht? De meeste zekerheid is er over de ontwikkeling van de economie: die zal langdurig negatief geraakt worden. Voor onze voetafdruk betekent dat twee dingen. Allereerst is te verwachten dat de inkomens gemiddeld zullen dalen en daarmee ook de consumptie, waardoor de voetafdruk kleiner zal worden. Minder zeker maar helaas wel waarschijnlijk is dat bij een economische recessie de voorgenomen investeringen in verduurzaming van huizen, van afvalverwerking, van de productie van energie en voedsel, enzovoorts, teruggeschroefd zullen worden. Bovendien hebben huishoudens minder geld om de al beschikbare duurzame alternatieven te kopen. Dat remt dus juist het kleiner worden van onze ecologische voetafdruk. Een significante impact op het eten van vlees valt verder niet echt te verwachten.
Volhouden van veranderd gedrag
Resteert het meest spannende aspect: het langetermijneffect van corona op ons reisgedrag. Zoals gezegd: thuiswerken en dichtbij huis recreëren maken je voetafdruk veel kleiner. Zolang er nog geen vaccin of wijdverbreide immuniteit tegen het coronavirus is, zal dat ook de realiteit zijn. De grote vraag is of dit effect blijft als corona geen bedreiging meer vormt. Staan we dan weer vrolijk elke dag in de file op weg naar kantoor? Vliegen we weer naar hartelust de wereld rond? Om met Tommy Wieringa te spreken: omarmen we als lang gescheiden geliefden weer innig onze oude levenstijl? Waar het onze vrijetijdsbesteding betreft vrees ik van wel, als de tickets tenminste niet veel duurder zijn geworden. Hier spelen bovendien grote economische belangen mee. Voor ons woon-werkverkeer kan het anders uitpakken. Daar zijn geen sterke economische krachten die ons een bepaalde kant opduwen, en hangt de toekomstige ontwikkeling vooral af van de ervaringen die we nu wereldwijd opdoen met thuiswerken. Blijkt het geen aanzienlijk negatief effect op de arbeidsproductiviteit te hebben en ook niet op het welzijn van de werknemers, dan ligt het voor de hand dat we toch zeker een deel van de week vanuit huis zullen gaan werken, veel meer dan tot voor kort het geval was. Voor onze ecologische voetafdruk en voor de kwaliteit van de lucht is dat goed nieuws!
