Promotie: Leidt meer EU-recht tot minder orde?
De aanleiding: Meer EU-besluiten rond BSE, MKZ en Corona
EU-rechtsvorming via besluiten is een bekend fenomeen in handboeken over de Europese Unie. Dat geldt in mindere mate voor aanspreekbaarheid. Laat staan dat de verhouding tussen besluitvorming en aanspreekbaarheid in beeld is. Het onderzoek tracht deze leemte te vullen.
Jasper Verhoogt deed onderzoek naar drie affaires: Bovine Spongiforme Encephalopathie (BSE, gekkekoeienziekte), Mond- en klauwzeer (MKZ) en Corona. In die affaires werden voortdurend nieuwe en gevarieerde EU-besluiten genomen. Harde besluiten, zoals richtlijnen en verordeningen, maar ook zachte besluiten, zoals bijvoorbeeld adviezen. Deze staan ook wel bekend als soft law. De drie affaires werden gekenmerkt door de problematiek van niet-naleving van besluiten. Wat gebeurt er als de Europese Unie uiteenlopende besluiten neemt, hard en zacht recht? Verandert de aanspreekbaarheid dan mee? Is er harde en zachte aanspreekbaarheid? Of niet?
De uitkomst: Minder orde en EU 'wetlands'
Om het veranderlijke juridische landschap van de Europese Unie te beschrijven en analyseren, koos Jasper Verhoogt voor de metafoor van de wetlands. Want, als de staat de 'dijken' zijn, volgens de bekende metafoor (A.M. Donner), dan lijken internationale organisaties op een open zee. Zij ontberen doorgaans afdwingingsmacht. Dan laat de EU zich benaderen in termen van wetlands.
Wat zijn wetlands? Verhoogt: 'In natuurlijke wetlands, zoals de Waddenzee of de Biesbosch, hangen land en water op grillige wijze samen; het zijn natte landen. Die grilligheid is instructief voor wie het juridische landschap van de EU wil begrijpen. In symbolische wetlands komen de elementen besluitvorming en aanspreekbaarheid op grillige wijze samen.'
Een voorbeeld: Streng aanspreken, mild, of dreigen?
Leidde de variatie aan EU-recht tot minder orde in het EU-recht? Het was herhaaldelijk zeker het geval. Dat is de belangrijkste uitkomst van het onderzoek. Verhoogt noemt drie gevallen ter illustratie: in de BSE-affaire schoot Duitsland tekort in de controle op BSE-risico-materiaal afkomstig van runderen. Daarop werd Duitsland mild aangesproken via diplomatieke brieven.
Ten tweede: Aan het einde van de MKZ-affaire liet Frankrijk na om de nieuwe MKZ-richtlijn om te zetten in nationaal recht. Ze werd daarop streng aangesproken, in een zogeheten inbreukprocedure. Ten derde: In de Corona-affaire voerde Duitsland een ban in op de export van mondkapjes. Daarbij dreigde de Europese Commissie met een inbreukprocedure.
Kortom, dan weer werd een lidstaat streng aangesproken, dan weer mild en dan weer werd er gedreigd.
Voortdurend nieuwe besluiten In de affaires van BSE, MKZ en Corona werden voortdurend nieuwe besluiten genomen. Maar bij meer besluiten ligt het gevaar van nieuwe onzekerheid rond aanspreekbaarheid en minder orde paradoxaal genoeg steeds op de loer. Een paradox: Meer recht, minder orde.
Promotie Jasper Verhoogt
Jasper Verhoogt (Haarlem, 1976) studeerde politicologie in Leiden en rechten aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Daarna volgde hij de master Christian Studies of Science and Society aan de Vrije Universiteit. Jasper Verhoogt verricht werkzaamheden voor het Historisch Documentatie Centrum voor het Nederlands Protestantisme (1800 tot heden) aan de Vrije Universiteit.
Op vrijdag 24 januari 2025 om 16.00 uur verdedigt hij zijn proefschrift met de titel: 'De wetlands van de Europese Unie, een analyse van meer recht en minder orde', bij de faculteit Rechtswetenschappen van de Open Universiteit in Heerlen.
Promotoren zijn prof. Dr. J.W. Sap (Open Universiteit) en prof. Dr. C.M. Zoethout (Open Universiteit). De promotie is live bij te wonen bij de Open Universiteit in Heerlen en online te volgen via ou.nl/live.