Strengere Europese milieu-eisen zetten bedrijven aan tot meer belastingontwijking
Onbedoelde effecten
De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar het effect van de strengere regelgeving rond emissierechten en CO2-uitstoot op onder andere groene innovatie. Struyfs en zijn collega’s keken naar een mogelijk onbedoeld effect van deze klimaatregelen, namelijk het effect op belastingontwijkend gedrag bij de bedrijven met veel CO2-uitstoot. Zij worden immers zwaar getroffen door het 'de vervuiler betaalt'-principe van de EU-maatregelen.
Zijn de maatregelen wel effectief?
Als de grote bedrijven de kosten van CO2-uitstoot 'dekken' door belastingontwijking zou dat betekenen dat uiteindelijk de bevolking die kosten betaalt. Een fundamentele vraag die hieruit volgt is of het emissiebeleid alleen volstaat om het doel, 'het besluitvormingsproces van de vervuiler beïnvloeden', te bereiken. Als bedrijven de kosten kunnen afwentelen op de maatschappij, maakt dat het beleid immers veel minder effectief.
Afweging bij bedrijven
Maar de vlucht naar belastingontwijking heeft voor de betrokken bedrijven ook nadelen en risico’s: het kan de reputatie schaden, het kost geld om het op te zetten, je loopt het risico dat je kosten moet maken voor controles en uiteindelijk misschien zelfs boetes krijgt. Door het beleid staan grote CO2-uitstoters meer in de spotlights en stellen maatschappij en aandeelhouders hogere eisen aan 'groen' gedrag van het bedrijf. Allemaal redenen om niet over te stappen op meer belastingontwijking.
Resultaten: 5,13% minder belastingafdracht
De onderzoekers richtten zich op de 'grote CO2-uitstoters'. De 351 bedrijven in hun onderzoek waren verantwoordelijk voor ongeveer 46% van de industriële uitstoot in de EU. Vervolgens keken ze hoeveel belasting deze bedrijven effectief betaalden. Vanaf 2017, het moment van de aanscherping van de belastingregels daalde het belastingpercentage van de grootste vervuilers ten opzichte van de minst vervuilende bedrijven met 5,13 punten, een daling die statistisch significant is.
Mogelijke andere verklaring ontkracht
Het kan echter zijn dat bedrijven belastingontwijking gebruikten voor het financieren van 'groene investeringen'. Daar vonden de onderzoekers echter geen bewijzen voor. De onderzoekers keken ook of zorg om het imago, maatschappelijk bewustzijn of media-aandacht invloed had op de vlucht naar belastingontwijking van bedrijven. Alleen voor media-aandacht zagen de onderzoekers een significant verschil: bij bedrijven die in de spotlights stonden, zag je minder belastingontwijking.
Effect van meer toezicht
Tot slot onderzochten Struyfs en zijn collega’s het effect van overheidstoezicht (external monitoring) en intern toezicht (internal monitoring). Zij stelden vast dat de belastingontwijking alleen optrad bij bedrijven met weinig toezicht. Meer toezicht voorkomt dus het afwentelen van de kosten op de belastingbetaler.
Lessen voor beleidsmakers
De onderzoekers concluderen dat overheden zich moeten realiseren dat hun milieubeleid deze ongewenste consequenties heeft. De emissierechten mogen dan inkomsten betekenen voor de overheid, ertegenover staat een aanzienlijke daling van belastinginkomsten vanuit de getroffen bedrijven. Intensiever toezicht via interne en externe monitoring kan dit effect voor een stuk verzachten.
Het onderzoek van Kristof Struyfs en zijn collega’s Vincent Compagnie en Wouter Torsin van de Université de Liège is gepubliceerd in de Journal of Corporate Finance. Een uitgebreid abstract is online beschikbaar.
